Page Text
________________
સમયસાર દર્શન
: સ્વસમય અને પરસમય બેઉ અવસ્થામાં વ્યાપક પ્રત્યગાત્મા સમય છે.
જ્યારે આ જીવ, સર્વ પદાર્થોના સ્વભાવને પ્રકાશવામાં સમર્થ એવા કેવળજ્ઞાનને ઉત્પન્નકરનારી ભેદજ્ઞાન જ્યોતિનો ઉદય થવાથી, સર્વપદ્રવ્યોથી છૂટી દર્શનશાન સ્વભાવમાં નિયત વૃત્તિરૂપ (અસ્તિત્ત્વરૂપ) આત્મતત્ત્વ સાથે એકત્વગતપણે વર્તે છે ત્યારે દર્શન-જ્ઞાનચારિત્રમાં સ્થિત હોવાથી યુગપદ્ સ્વને એકત્ત્વપૂર્વક જાણતો તથા સ્વ-રૂપે એકત્ત્વપૂર્વક પરિણમતો એવો તે “સ્વસમય’ એમ પ્રતીતરૂપ કરવામાં આવે છે; પણ જ્યારે તે અનાદિ અવિધારૂપી જે કેળ તેના મૂળની ગાંઠ જેવો જે (પુષ્ટ થયેલો) મોહ તેના ઉદય અનુસાર પ્રવૃત્તિના આધીનપણાથી દર્શનજ્ઞાનસ્વભાવમાં નિયત વૃત્તિરૂપ આત્મતત્ત્વથી છૂટી પરદ્રવ્યના નિમિત્તથી ઉત્પન્ન મોહરાગદ્વેષાદિ ભાવો સાથે એકત્ત્વગતપણે (એકપણું માનીને) વર્તે છે ત્યારે પુદ્ગલકર્મના પ્રદેશોમાં સ્થિત હોવાથી યુગપ પરને એકત્ત્વપૂર્વક જાણતો તથા પરરૂપે એકત્ત્વપૂર્વક પરિણમતો એવો તે પરસમય’ એમ પ્રતીતરૂપ કરવામાં આવે છે. આ રીતે જીવ નામના પદાર્થને સ્વસમય અને પરસમય - એવું દ્વિવિધપણું પ્રગટ થાય છે. આ ‘સમય’નામનો જીવ પદાર્થ :(૧) ઉત્પાદન - વ્યય - ધ્રુવ યુક્ત સત્તા સહિત છે. (૨) જ્ઞાન-દર્શનસ્વરૂપ ચૈતન્યસ્વભાવી છે. (૩) અનંતધર્માત્મક એક અખંડ દ્રવ્ય છે. (૪) અક્રમવ ગુણો અને ક્રમવર્તી પર્યાયોથી યુક્ત છે. (૫) સ્વ-પરપ્રકાશક સામર્થ્યથી યુક્ત હોવા છતાં પણ એકરૂપ છે. (૬) પોતાના અસાધારણ ચૈતન્યસ્વભાવના સદ્ભાવ અને પારદ્રવ્યોના વિશેષગુણોના
અભાવને કારણે પરદ્રવ્યોથી ભિન્ન છે. (૭) પરદ્રવ્યોથી એક ક્ષેત્રાવગાહરૂપથી અત્યંત મળેલો હોવા છતાં પણ પોતાના સ્વરૂપને
છોડતો નથી તે કારણે ટંકોત્કીર્ણ ચિસ્વભાવી છે.
જ્યારે તે પોતાના સ્વભાવમાં સ્થિત હોય ત્યારે તો સ્વસમય છે અને પરસ્વભાવરાગદ્વેષમોહરૂપ થઈને રહે ત્યારે પરસમય છે. આ પ્રમાણે પ્રમાણનો વિષય છે. (૧) ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવયુક્ત સત્તાથી સહિત છે – એટલે સદાય પરિણમનસ્વરૂપ સ્વભાવમાં
રહેલો હોવાથી ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્યની એકતારૂપ અનુભૂતિ જેનું લક્ષણ છે એવી સત્તાથી સહિત છે. અહીં અનુભૂતિનો અર્થ રહેવું એમ થાય છે. ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવ એ ત્રણેયના એક સમયમાં હોવાપણારૂપ સત્તા છે. ઉત્પાદ એટલે નવી પર્યાયનું થવું - વ્યય એટલે જૂની પર્યાયનું જવું અને ધ્રુવપણે કાયમ રહેવું એવી સત્તાની અહીં વાત
(૧૨)
| SR No. | 006042 |
| Book Title | Samaysara Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 248 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |