________________
૨૪૨
પંચમ પ્રકાશ. તે વાયુના ચાર, ગમન અને સ્થાનને અભ્યાસ કરી જાણવાથી શુભ અને અશુભ ફળના ઉદયવાળાં કાળ અને આયુષ્ય જાણી શકાય છે. ૩૮.
હદયમાં મનને રેવું અને તેથી થતા ફાયદા. ततः शनैः समाकृष्य पवनेन समं मनः ।
योगी हृदयपद्मांत-विनिवेश्य नियंत्रयेत् ॥ ३९ ॥ તે પછી પવનની સાથે મનને હળવે હળવે આકર્ષીને(ખેંચીને) યેગીઓએ તેને હદયકમળની અંદર પ્રવેશ કરાવીને ત્યાં રોકી રાખવું.
ततोऽविद्या विलीयंते विषयेच्छा विनश्यति। विकल्पा विनिवर्त्तते ज्ञानमंतर्विजृभते ॥ ४० ॥ હૃદયકમળમાં મનને રોકવાથી અવિદ્યા (કુવાસના યા મિથ્યાત્વ) નો વિલય (નાશ) થાય છે, પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયોની ઈચ્છા વિનાશ પામે છે, વિક નિવૃત્ત થાય છે, (ઉત્પન્ન થતા નથી) અને અંદર જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. ૪૦.
क मंडले गतिर्वायोः संक्रमः क क विश्रमः ।
काच नाडीति जानीयात् तत्र चित्ते स्थिरीकृते ॥४१॥ તેમજ વાયુની કયા મંડળમાં ગતિ છે, કયા તત્ત્વમાં સંક્રમ(પ્રવેશ) થાય છે, કયાં જઈ વિશ્રામ પામે છે, અને હમણાં કઈ નાડી ચાલે છે, તે સર્વ હૃદયમાં મનને સ્થિર કરવાથી જાણી શકાય છે. ૪૧
પ્રથમ ચાર મંડળો જણાવે છે. मंडलानि च चत्वारि नासिकाविवरे विदुः ।
भौमवारुणवायव्या-गेयाख्यानि यथोत्तरम् ॥ ४२ ॥ પાર્થિવ, વારૂણ, વાયવ્ય અને આગ્નેય, આ ચાર મંડળ અનુક્રમે નાસિકાના વિવરમાં કહ્યાં છે. કર.
પાર્થિવ મંડળનું સ્વરૂપ કહે છે पृथिवीबीजसंपूर्ण वज्रलांछनसंयुतम् । चतुरस्त्रं हृतस्वर्णमभं स्याद् भौममंडलम् ॥ ४३ ॥
