________________
પ્રથમ પ્રકાશ વિવેચન–ગીઓએ કેવાં વચન બેલવાં જોઈ એ તે તેઓમાં બીજું મહાવ્રત રહી શકે ? ગુરૂવર્ય કહે છે કે પ્રિય લાગે તેવું હોય, તેનાથી હિત થતું હોય, અને સત્ય હોય આ ત્રણ વિશેષણ વિશિષ્ટ હોય તે બીજું મહાવ્રત કહી શકાય. સત્ય હોય પણ અપ્રિય હોય કે અનર્થકારી હોય તે તે વચન સત્ય છતાં પણ સત્ય નથી. આ કહેવાથી યોગીઓએ કઠોર વચનથી પણ બીજા જીવોને દુઃખ ન આપવું, એ ધ્વન્યર્થ નીકળે છે. આવી સૂક્ષમ અહિંસક વૃત્તિઓથી વેગીઓમાં હિંસક પ્રાણીઓ ઉપર કાબુ ધરાવવાની કે વચનસિદ્ધિ આદિ અનેક અતિશયવાળી સિદ્ધિઓ પેદા થઈ શકે છે. આ
યમનો ત્રીજો ભેદ,
अनादानमदत्तस्या, स्तेयव्रतमुदीरितम् ।
ब्राह्याः प्राणा नृणामों, हरता तं हता हि ते ॥ २२ ॥ આપ્યા સિવાય કાંઈ નહિ લેવું તે અચૌર્યગ્રત કહેલું છે. ધન એ મનુષ્યના બાહ્ય પ્રાણ છે. તે હરણ કરતાં તે મનુષ્યના દિવ્ય પ્રાણોને નાશ કર્યો કહી શકાય છે. ૨૨
વિવેચન–વસ્તુના માલિકની રજા સિવાય કે તેના આપ્યા સિવાય કોઈ પણ વસ્તુ ગ્રહણ ન કરવી, તે ત્રીજું અચૌર્યવ્રત કહેવાય છે. વસ્તુને માલિક કોઈ સજીવ વસ્તુ અથવા ધન વિગેરે આપે તે ધણીની આપેલી હોવાથી તે ગ્રહણ કરી શકાય કે કેમ? ઉત્તરમાં ગુરૂવર્ય એમ જણાવે છે કે ત્યાગીઓને માટે તે અદત્ત ચાર પ્રકારનું છે. તીર્થંકરની આજ્ઞા હોય તેજ ગ્રહણ કરી શકાય. તીર્થકરની આજ્ઞા સિવાયની વસ્તુ તેને માલિક આપે તે પણ ન ગ્રહણ કરવી. તીર્થકરે અમુક વસ્તુ લેવાની આજ્ઞા આપી હોય તે પણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ તે ગ્રહણ કરાય છે તે તેવી વસ્તુ વિદ્યમાન ગુરૂની આજ્ઞા સિવાય ન લઈ શકાય. ૨. કારણ કે દ્રવ્ય ક્ષેત્રાદિને જાણનાર ગુરૂ લાભાલાભ જાણીને તેને ગ્રહણ કરવાની આજ્ઞા આપે. તેમજ માલિકની આજ્ઞા
