________________
[૪]
પુદ્ગલ છત્રીશી-ભાષાતર. કારણ કે દ્રવ્યમાં પ્રાય: ગુણો પ્રચુરપણે (ઘણું ગુણપણે) રહે છે. તાત્પર્ય એ છે કે–દ્રવ્યને વિષે પ્રાય: દ્વિગુણથી પ્રારંભીને અનંત ગુણ સુધીના કાત્યાદિ ગુણે “સ્થાનબાહૂલ્યથી (ઘણું ભેદ સમુદાયવાળા હોવાથી) અનન્તગુણ હોય છે, અને એક ગુણ કાલત્યાદિગુણે તે એકેક સ્થાનેવાળા હોવાથી અતિ અલ્પજ હોય છે, એ તાત્પર્ય છે. તે ૩
અવતરણ–ત્રીજી ગાથામાં ભાવાપ્રદેશપગલાને અર્થ અને તેની સભ્યતા દર્શાવીને હવે આ ચેથી ગાથામાં કાલાપ્રદેશી પુદ્ગલેની તેથી અસંખ્ય ગુણતા અને તેનું કારણ પણ દર્શાવે છે – श्त्तो कालाएसेण, अप्पएसा नवे असंखगुणा किं कारणं पुण भवे ? भएण परिणाम बाहुला ॥४॥
જાથાર્થ –એથી (ભાવાપ્રદેશથી) કાલ આદેશ વડે અપ્ર
તથા મૂળમાં અને વૃત્તિમાં પ્રાય: શબ્દ કેટલાક સ્કંધ અતિઅલ્પગુણુવાળા ( =એક ગુણવાળા) પણ હોય છે. એવા અર્થમાં છે.
૫ અહિં રાતોડ મુરાય તે સ્થાન કહેવાય. જેથી ગુિણ કાળાવવાળા અનંત પુદ્ગલેન રાશિ તે એક સ્થાન, ત્રિગુણકાળાવણવાળા અનંતપુગલને રાશિ તે બીજું સ્થાન ઇત્યાદિ રીતે સ્થાન બાદ્દવ્ય એટલે વર્ણાદિનાં અનંતસ્થાન સ્વયં વિચારવાં.
૬-૭ એકગુણ કાળાવના જેટલા પુદ્ગલે તે સર્વનો રાશિ તે કાળા વર્ણનું (વર્ણથી ભાવાપ્રદેશનું) એક સ્થાન જ ગણાય, અને ધિ ગુણથી પ્રારંભીને અનંતગુણપર્યંત કાળાવર્ણવાળા પુગલોના અનન્ત રાશિઓ હોવાથી દિગુણદિનાં (એટલે વર્ષથી ભાવસપ્રદેશનાં) અનન્ત સ્થાન છે, માટે એક કૃષ્ણવર્ણની અપેક્ષાએજ ભાવપ્રદેશથી ભાવસપ્રદેશી પુદ્ગલે (આગળ કહેવાતી રીતિએ) અસંખ્યગુણ થયા. એવી રીતે નીલવણદિ વિશે (૨૦) ગુણની અપેક્ષાએ પણ ભાવાપ્રદેશી પુદ્ગલે અતિઅલ્પ અને ભાવસપ્રદેશી પુગલે અસંખ્યગુણ હોય એ સમજવું સુગમ છે. અહિં અનંતગુણ થવાને બદલે અસંખ્યગુણતા કહેવાનું કારણ આગળ ફટનોટમાં કહેવાશે.
