________________
[૩] પરમાણુ ખેષ્ઠ છત્રીશી-ભાષાન્તરે.
આશ્રયિ કહ્યું તેમ પરમાણુ સંબંધિ ચાર અદ્ધાનું અલ્પબદુત્વ પણ પુદ્ગલસ્કંધને અનુસારેજ યથાયોગ્ય જાણવું. પરમાણુ સંબંધિ અપબહત્વ ભિન્ન હોત તો ગ્રંથ કર્તાએ તેનું અપબહુત પણ ભિન્ન કહ્યું હોત, માટે પરમાણુ પણ ગ્રહણ કરવે, શ્રી ભગવતીજી સૂત્રમાં આ પ્રકરણ સંબંધિ ૨૧૮ મા સૂત્રની વૃત્તિમાં પ્રમાણુ ફિર ઇત્યાદિ પદથી પરમાણુને પણ એ ચાર અદ્ધાના અલ્પબહુમાં ગ્રહણ કર્યો છે, પરંતુ સ્કધોનું બાહુલ્ય હોવાથી વૃત્તિકાર તથા મૂલકર્તાએ વારંવાર મુખ્યત્વે પુદ્ગલસ્કંધ કહો છે, પરંતુ તેથી પરમાણુનું અગ્ર
હણ ન જાણવું, ૯ અવગાહનાદ્ધા બદલાતાં ક્ષેત્રનું પણ બદલાવાપણું જે કહ્યું
તેથી પુગલસ્કંધ સ્થાનાન્તરજ થાય એમ ન સમજવું, પરન્તુ તેના તેજ ક્ષેત્રમાં રહેતાં સંકેચથી અલ્પઆકાશપ્રદેશમાં વ્યાપ્ત થયો, અને વિકાચથી વધુ આકાશપ્રદેશમાં વ્યાપ્ત થયે એ પ્રમાણે પુદગલસ્કંધને વ્યાપ્ત થવામાં ક્ષેત્રની હીનાધિકતા થવી તે પણ ક્ષેત્ર બદલાયુંજ માનવું.
પરમાણુ ખંડ છત્રીશી ગત પરિભાષાની સમજ, ૧ ચાનાગુ –એટલે સ્થિતિકાળ થાનાણું અને માએ
પર્યાય શબ્દો જાણવા ૨ ચા–ક્ષેત્રાતરમાં ગતિ ન કરવી, અર્થાત જે વિવક્ષિત
ક્ષેત્રમાં દ્રવ્ય છે તેના તેજ ક્ષેત્રમાં રહે પણ ત્યાંથી ખસે
નહિં તે અકિયા, ૩ સંશોર–મેટી અવગાહનાવાળો સ્કંધ નાની અવગાહનાવાળા
થાય તે, અથવા વધુ આકાશપ્રદેશમાં વ્યાપેલો સ્કંધ અલ્પ આકાશપ્રદેશમાં વ્યાપ્ત થતી વખતે પ્રથમ જે આકાશ પ્રદેશમાં જેટલા પરમાણુઓ અવગાહ્યા હતા તે
દરેક આકાશપ્રદેશમાં તેથી વધુ પરમાણુઓ સમાઈ જવાતે ૪ વિવો–લઘુ અવગાહનાવાળ સ્કંધ મટી અવગાહનાવાળે
થાય તે અથવા અલ્પ આકાશપ્રદેશમાં શ્વાપી રહેલ
