________________
૩૯
બંગાળમાં રીતનો ગીતામાં જેને વાયુવઃ સર્વિિત કહીને વર્ણવ્યો છે તે સાક્ષાત્કાર હતો.
શ્રી અરવિંદ પોતાના પ્રવચનને અંતે કહે છે, “જે મેં અનુભવ્યું તે વાત મેં તમારા સમક્ષ ઉચ્ચારી છે. આજે હવે હું એમ નથી કહેતો કે રાષ્ટ્રીયતા માત્ર એક ભાવના છે, ધર્મ છે, શ્રદ્ધા છે. આજે હું કહું છું. સનાતન ધર્મ એ જ આપણી રાષ્ટ્રીયતા છે.''
હવે તો તેમણે જેમ પ્રભુ પ્રેરે તેમ જ જીવવાનું હતું. કર્મ કર્યો જવાનાં હતાં. અને પાછા તેઓ હિંદની મુક્તિના કાર્યમાં વધુ શક્તિ સાથે ઘૂમી વળ્યા. આખું હિંદ તેમના તરફ જવા લાગ્યું. ‘વંદે માતરમ્' તો બંધ થઈ ગયું હતું. તેમણે “વર્મનિ ' અને ધર્મ બે સાપ્તાહિક શરૂ કર્યા અને પાછા આકરા પ્રહારો શરૂ થઈ ગયા. દેશમાં પાછી ક્રાન્તિની જવાળા ભભૂકી ઊઠી.
ગમે તેમ કરી શ્રી અરવિંદને પકડી જેલમાં ધકેલી દેવા સરકારી ચક્રો ગતિમાન થઈ ગયાં. શ્રી અરવિંદને માહિતી મળી કે સરકાર તેમને દેશનિકાલ કરવા માટેનાં પગલાં ભરવા ઉપરતળે થઈ રહી છે. તેઓ પૂર્ણ ધીરજથી “કર્મયોગિન'માં અગ્રલેખો લખે જતા હતા.
એ ૧૯૧૦નો ફેબ્રુઆરી માસ હતો. એક દિવસ મોડી સાંજે તેઓ કર્મયોગિન્ પ્રેસમાં રોજની જેમ કામ કરી રહ્યા હતા ત્યાં પ્રેસનો એક કર્મચારી ખબર લાવ્યો કે પોલીસ પ્રેસની જડતી લેવાની છે. પ્રેસના કર્મચારીઓ અને બીજા સાથીઓ પોલીસ સાથે લડાઈ કરવાની તરકીબો વિચારતા હતા. ત્યાં શ્રી અરવિંદ કહે છે, “મેં ઉપરથી આદેશ સાંભળ્યો, “ના, ચંદ્રનગર જા.' એ દિવસોમાં જેલમાંથી છૂટ્યા પછી હું એ પ્રમાણે આદેશ
