________________
મહર્ષિ અરવિંદ વર્ષો પછી એમણે લખેલું કે:
“મને અંતરમાંથી આદેશ થયો હતો કે “માનવગુરુની મારે માટે કોઈ જરૂર હતી નહીં. . . . મારામાં રહેલા દિવ્ય ગુરુ મને આગળ આવવાની પ્રેરણા આપતા રહ્યા, એક પછી એક અનુભૂતિઓ આપતા રહ્યા, વધુ ને વધુ ઊંચે લેતા ગયા. કોઈ પણ વસ્તુને છેવટની તરીકે ગણી મને ત્યાં તેમણે અટકવા દીધો નહીં અને આખરે હું અતિમાનસની ઝાંખીમાં પહોંચ્યો.'' . મુંબઈથી નીકળ્યા પછી ઠેર ઠેર વ્યાખ્યાનો કરતાં તેઓ કલકત્તા પહોંચ્યા. પરંતુ પેલી અવસ્થા ચાલુ જ રહી.
‘વંદે માતરમ્'માં ક્રાંતિ જગવતા, સરકારની કડક આલોચના કરતા લેખો પ્રગટ થતા રહ્યા અને બ્રિટિશ સલ્તનતને ઉથલાવી મૂકવાના ગુનાસર બબ્બે વખત તેમના પર મુકદ્દમા ચાલ્યા. પણ કાયદાની બારીકાઈથી જાણકારી સાથે લખવામાં આવેલા તે લેખો હોવાને કારણે સરકાર રાજદ્રોહના ગુનાને કોર્ટ સમક્ષ પુરવાર કરી શકતી નહીં અને શ્રી અરવિંદ છૂટી જતા. વધુ આગ ઝરતા લેખો પ્રસિદ્ધ થતા અને ક્રાન્તિનો દાવાનળ ફાટી નીકળશે કે શું તેની સખત ચિંતામાં સરકાર શું કરવું તેની વિમાસણમાં રહેતી હતી.
તેઓ બ્રિટનની સરકાર પાસે અરજીઓ અને મેમોરેન્ડમાં આપવામાં માનતા નહીં. તેમને એ ભિખારીપણું લાગતું. હિંદના સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્યના તેઓ પ્રથમ અને પ્રખર હિમાયતી હતા. હિંસક ક્રાન્તિને પુષ્ટિ મળે એવું પડદા પાછળ ઘણું કરતા છતાં બહુજન સમાજ સમક્ષ તેમણે જે રાષ્ટ્રવાદી કાર્યક્રમ રજૂ કર્યો હતો તે ખૂબ જ દૂરદેશી ભરેલો હતો. રાજકીય ક્ષેત્રમાંથી તેઓ જાહેર
