________________
ભારતમાં આગમન સંજોગો કેમ ગોઠવાય ? શું એ માત્ર અકસ્માત જ હતો કે શ્રી અરવિંદને વડોદરા મોકલવા પાછળ કોઈ બીજું મહત્ત્વનું કારણ હતું ?
પ્રશ્નને જો આમ તણો બનાવીએ તો સમગ્ર ઘટનાને એક જુદા સંદર્ભમાં જોઈ શકીએ.
શ્રીમંત સયાજીરાવ ગાયકવાડ સ્વમાની, દેશદાઝવાળા, પ્રજાહિતને હૈયે રાખનાર, પ્રગતિશીલ રાજવી તરીકે સારાયે દેશમાં અને બ્રિટિશ રાજ્યકર્તાઓમાં પણ જાણીતા હતા. તેઓ દીર્ધદષ્ટિ રાજપુરુષ હતા અને પોતાના રાજ્યની સેવામાં ચૂંટી ચૂંટીને પ્રતિભાસંપન્ન વ્યક્તિઓને તેઓ અધિકારીપદે નીમતા હતા. હિંદના દેશી રાજવીઓમાં એમની સાથે તુલના કરી શકાય એવા બીજા રાજવીઓ જૂજ જ મળી આવે તેમ હતા.
બીજી બાજુ ઘોડેસવારી પરીક્ષામાં ગેરહાજર રહીને શ્રી અરવિદે સ્વયં આઈ. સી. એસ.ની બ્રિટિશ સનદી નોકરી સાથેના સંબંધનો છેડો તો ફાડી નાખ્યો હતો. શા માટે? કોઈ અચિંત્ય તત્ત્વ તો તેને તેમનાથી દૂર નહોતું રાખતું! તેઓ એ નોકરી માટે બધી રીતે વિશિષ્ટ લાયકાત ધરાવતા હોવા છતાં તેનાથી દૂર રહ્યા એ શું કોઈ અજાયબીભરી ઘટના નથી ? ઇંગ્લેંડનાં તેમનાં છેલ્લાં વર્ષોમાં ‘હિંદ મજલિસ' નામના એક નાનકડા મંડળ સાથે તેઓ જોડાયા હતા અને ત્યાં પરદેશી શાસન વિરુદ્ધ કદીક રોષયુક્ત વ્યાખ્યાન પણ કરતા. ‘કમળ અને ખંજર’ નામના અલ્પજીવી પણ ક્રાંતિકારી વર્તુળમાં પણ તેમણે હાજરી આપેલી અને હિંદની સ્વતંત્રતા માટે કામ કરવાના શપથ લીધેલા. આમ માતૃભૂમિની પરતંત્રતા તેમને ત્યાં રહ્યાં રહ્યાં પણ સાલતી હતી અને ભારત પાછા ફરવા તેઓ ઉત્સુક હતા.
