________________
હજરત મહંમદ પયગંબર
૨૭ અને એ જ કાબા પૂજનીય હતાં. પર્વોત્સવો અને પવિત્ર માસ રમજાન એ જ હતા. એટલે એકંદરે મહંમદ સાહેબે ધર્મને સામાજિક વ્યવસ્થા માટે સુદઢ કર્યો. જોકે મહંમદ સાહેબના વ્યક્તિવત્વનાં અનેક સમૃદ્ધ પાસાં છે. તેઓ રાજકીય અને ધાર્મિક નેતા હતા. તે એકબીજાનાં લક્ષણોને અવરોધે. તેઓ એક કુશળ લડવૈયા અને રાજનીતિજ્ઞ હતા. સાથે સાથે તેઓ પ્રખર સુધારક અને વિચક્ષણ કેળવણીકાર પણ હતા. યુદ્ધ પ્રસંગોમાં સ્ત્રીઓને તેમણે શુશ્રુષાના કામમાં રોકી અને તેમનો દરજ્જો પ્રસ્થાપિત કર્યો. વિધવાઓ સાથે લગ્ન કર્યા. પોતાના ગુલામને આઝાદ કર્યો અને જાતિભેદનાં નિકંદનરૂપ ઝેદ જેવા હબસી ગુલામને લશ્કરની સરદારી સોંપી. બિલાલ નામના હબસીને મક્કાના મંદિરમાં પ્રથમ બાગી તરીકે સ્થાન આપ્યું. કેદ પકડાયેલા લોકોને અભણને ભણાવવાનું કામ સોંપી શિક્ષણને મહત્ત્વ આપ્યું. એમણે જ્ઞાનવિજ્ઞાનનો આદર કર્યો. તેઓ નીતિવાદી અને પ્રગતિવાદી સુધારક હતા. તેમનું સમસ્ત જીવન ત્યાગ, સેવા, પ્રેમ, તપશ્ચર્યા અને પરિશ્રમમાં વીત્યું.
મહંમદ પયગંબરે પ્રવર્તાવેલો ઇસ્લામ ધર્મ અધ્યાત્મપ્રધાનને બદલે આચારપ્રધાન છે. ફિલસૂફીપ્રધાનને બદલે નીતિપ્રધાન છે. મહંમદ સાહેબે નીતિ અને આચાર માટે કુરાન' આપ્યું છે. એમાં દેવપ્રેરિત મહંમદવાણી અને આદેશો છે. “કુરાન' આમ મુસ્લિમોનું ધર્મપુસ્તક છે. વિશ્વના મહાન ધર્મપુસ્તકોમાં એ આપણા સમયની વધુ નજીક છે. કારણ વિશ્વવ્યાપક ધર્મગ્રંથોમાં એ છેલ્લું રચાયેલું છે. કુરાનમાં જે ઈશ્વરપ્રેરિત વહીઓ છે તે પયગંબર સાહેબને મળેલા સંદેશા છે જે
