________________
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે સૌની લાગણી હતી.
કુટિરમાં શય્યા પર લેટેલો માણસ હવે “રોગી' નહોતો, યોગી હતો, પરમયોગી. ઉપવાસથી ઉત્તરોત્તર શુદ્ધિ વધતી ચાલી, મોઢા ઉપર એનું તેજ હતું. આંખો તો એવી તગતગ ચમકી રહી હતી કે જાણે પ્રેમનો દરિયો. નવું વહાલ એમાંથી ઝરતું હતું. હોઠો પર અને હાથપગની આંગળી પર નાચતો એક લય સતત જોવા મળતો. તે હતો ‘રામહરિ'ના નામનો જપ, નામસ્મરણનો લય. ૧૪મીએ રાત્રે આઠ વાગ્યે તો મહાસંકટ સામે પ્રત્યક્ષ આવીને ઊભું રહ્યું. હાથમાં નાડી ન પકડાય, લોહીનું દબાણ ૬૦ની આસપાસ!...ડૉક્ટરોએ કહ્યું કે Now he has entered into dangerous zone, ઘડી બે ઘડીનો પ્રશ્ન છે. પણ તે જ વખતે બાબાના સેવકે ડૉકટરને પગ તરફ ઈશારો કર્યો. હાથમાં નાડી પણ પકડાતી નહોતી, તે ક્ષણે પણ એમનો પગ રામ- હરિના જપનો ઠેકો લેતો હતો. ડૉકટરથી બોલાઈ ગયું. “This is beyond our medical science.” વળી આશ્ચર્ય. થોડી વારમાં તો બધું પાછું નૉર્મલ થઈ ગયું. આખી રાત સૌ ઊભા ઊભા મહાપ્રયાણની આ અંતિમ અવસ્થા જોતા રહ્યા. “રામ-હરિ ભજો મન, સીતારામ ભજો રે'ની ધૂન આકાશને ભરી દેતી હતી. પરોઢિયે ચાર વાગ્યે બાબાએ બેસવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી. થોડી વાર બેઠા, પાછા આડા પડ્યા. દિવાળીનો આ દિવસ હતો. રાત્રે જ એમની એક ફ્રેંચ કન્યા ફ્રાંસથી આવી પહોંચી હતી. સવારે સાડા છ વાગ્યે એણે પણ પાણી પીવા આગ્રહ કર્યો, પણ બાબાએ એને પણ સંકેતથી રામ- હરિ' ચીંધ્યું. આઠેક વાગ્યે મોં સાફ કરાવ્યું, શરીર ગરમ
