________________
૨૮
મહર્ષિ વિનોબા ભાવે સત્યાગ્રહીને મારે અને પછી ધરપકડ કરે. ધીરે ધીરે જમનાલાલજી, ભગવાનદીન વગેરે બધા આગેવાનો પકડાઈ ગયા એટલે છેવટે ૨૫૦ સ્વયંસેવકો સાથે વિનોબા સત્યાગ્રહ માટે ગયા અને સરકારે એમને પકડી લીધા. આમ આશ્રમજીવનમાં વળી એક નવો વળાંક આવ્યો.
ત્યારે આ માનવરત્નનું હીર ભલે બાપુએ અને આશ્રમવાસીઓએ પારખી લીધું હોય, પણ લોકો અને વળી તેમાંય જેલના અધિકારીઓ માટે તો આ એક ઘરબાર વગરનો રખડતો ભામટો બાવો જ હતો. થોડો વખત નાગપુર જેલમાં રાખી પછી અકોલા જેલમાં લઈ આવવામાં આવ્યા અને ત્યાં એમની સખત તાવણી શરૂ થઈ. વિનોબાનું મનોબળ અજેય હતું, સંકલ્પશક્તિ ઉત્કટ હતી, પણ શરીર તો એમનું નાનપણથી જ નબળું હતું. જેલનો અમાનવીય જુલમ તે કેટલું સહી શકે? ત્યારે પહેલા વર્ગના કેદીઓને પણ રોજનું સવા મણ દળવાનું હોય, માપ મુજબના પથ્થરો ફોડવાના હોય! વૉર્ડરોનું વર્તન તો અત્યંત ક્રૂર અને ગંદું! જીભમાં ગાળ અને પગમાં લાત- આ બે એમની મુખ્ય ખાસિયત! એક વાર તો વિનોબાએ કહ્યું પણ ખરું કે, સરકસમાં માણસ પશુ પર જુલમ ગુજારે છે, અહીં જેલમાં પશુ માણસ પર જુલમ ગુજારે છે.'' જયપ્રકાશજીએ પણ જેલના અનુભવો ટાંકતાં કહ્યું છે કે હૃદયમાં રહેલી માનવતાને ટકાવી રાખવાનો પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરવો પડે તેવું પાશવી વાતાવરણ જેલમાં હોય છે. પણ વિનોબાની ખૂબી તો એ હતી કે તેઓ આફતને અવસરમાં પલટી દેતા. જોતજોતામાં તો વિનોબાનું જેલજીવન પણ સાધનામંદિર કો તો
