________________
૫૮
મહાત્મા ગાંધીજી વેરાયેલાં હતાં. રમખાણ દરમિયાન પોતાના માલિક તથા બીજાં સાત કુટુંબીજનોને એણે નજરોનજર રહેસી નાખતા જોયેલા, એની પીડા હજી શમતી નહોતી.
ભારતભરમાં વસતા મિત્રોને જણાવી દીધું, “અહીં હું જે કામમાં રોકાયો છું તે કદાચ મારું છેલ્લું કાર્ય હશે. અહીંથી હું જીવતો અને સાજોસમો પાછો ફરીશ તો તે મારે માટે મારા પુનર્જન્મ સમાન હશે. અહીં મારી અહિંસાની, પહેલાં કદી પણ થઈ નહોતી, એવી કસોટી થઈ રહી છે.''
આ કસોટીને વધારે એરણે ચડાવવા એમણે પોતાના સાથીદારોને જુદાં જુદાં કેન્દ્રોમાં કામ કરવા મોકલી આપ્યા અને કેવળ બે સાથીઓ સાથે એકાકી યાત્રા શરૂ કરી. પોતાની પથારી પોતે કરી લેવી, પોતાનાં કપડાં પોતે જ સાંધી લેવાં અને ખોરાકમાં અ શેર દૂધમાં શાકનું એટલું જ પાણી. સાંજે પણ આટલું જ, વત્તા થોડી દ્રાક્ષ !
નોઆખલીમાં શાંતિસૈનિકની એકાકી શાંતિયાત્રા ચાલતી હતી તે દરમિયાન અવારનવાર બિહારમાં પહોંચી જવા માટેનું દબાણ વધી રહ્યું હતું. મુસ્લિમ લીગ તથા મુસલમાન વર્ગ તરફથી તો આક્ષેપ બાજી પણ થઈ રહી હતી કે બિહારમાં મુસલમાનો પર અસહ્ય ત્રાસ ગુજારાયા છતાં ગાંધીજી નોઆખલીના હિંદુ પરના જુલ્મની જ મલમપટ્ટી કર્યે રાખે છે. પણ આ તો સત્યનો પૂજારી હતો. એને જ્યારે સાચી હકીકત સમજાય ત્યારે જ તે નિર્ણય બદલે.... દરરોજના ઢગલાબંધ ગુસ્સાભર્યા, દમદાટીભર્યા, ગાળોથી ભરપૂર પત્રોના ઝેરના ઘૂંટડા એ પીધે જતો હતો. બિહારના એક પ્રધાન ડૉ. મહમૂદને સાચી જાણકારી
