________________
પ્રભુતાને ઉછેરતું જેલજીવન
..
'વારુ જા, વખત ન લગાડતો.
હજુ તો શરીર લુછાય છે, ત્યાં ‘“એય ગાંધી, કેટલી વાર ?''....રાડ પડે છે.
૪૫
....
જાજરૂ જાય તોય દરોગો બહાર વાટ જુએ ‘‘સામ, હવે નીકળ !'' સામને તો બિચારાને ખાસ્સો સમય લાગે, પણ શું થાય ? રાત્રે સૂવા માટે દોઢ કામળા અને કાથાની ચટાઈ !.....કામ મળ્યું તો ભોય લૂછ્યા કરવાની અને દરવાજા ઘસ્યા કરવાના. વળી દ્દશ દિવસ પછી બે ફાટેલી કામળીને સાંધીને એક કરવાનું. આખો દિવસ ટટાર બેસી કમર રહી જાય.... દુ:ખો, કષ્ટો તો પાર વગરનાં છે પણ આ તો કહે છે, ‘‘સત્યાગ્રહીને હંમેશાં ઈશ્વરની સહાય હોય છે. એ સહન કરી શકે તેટલો જ બોજો જગતનો કર્તા તેના પર નાખે છે.''
આ તો થયો પરદેશી જેલોનો અનુભવ. રીઢો ગુનેગાર સ્વદેશી કપડાં જ પહેરે તો સ્વદેશી જેલ પણ ના ભોગવે તે કેમ ચાલે ? ૧૯૨૨ના માર્ચ મહિનામાં સાબરમતી જેલમાં જતાં પહેલાં ભારતમાં છ વાર જેલમાં જઈ આવવાનું બન્યું છે. એમને માટે તો ‘એક ઘર બદલીને બીજે ઘેર જવા જેવું' આ સ્થળાંતર માત્ર છે ! ‘જેલમહેલ' છે.
પણ ભારતની જેલનો પણ અનુભવ જુદો થયો. હતા તો એ બધા અંગ્રેજ જેલર. પણ એમની સહાનુભૂતિ ગાંધીજીએ ભારતમાં જીતી લીધી હતી. જેલમાં આરામ પણ મળી જતો, વળી કાંઈક ને કાંઈક ભાષાશિક્ષણ, અભ્યાસ વગેરે પણ ચાલતું.
આ બધા અનુભવો તો જીવનઘડતરના અનુભવો. પણ જીવનનાં મૂળિયાંને ધરમૂળમાંથી હચમચાવી નાખે તેવા
