________________
હિંદુ ધર્મમાં સેતાન છે?
બાબતમાં પણ એટલું જ સાચું છે. કોઈ પણ અન્ય ધર્મમાં જ કાંઈ મહત્ત્વનું હોય તે હિંદુ ધર્મમાં મળે છે. એમાં જે નથી હોતું તે બિનમહત્ત્વનું અગર બિનજરૂરી હોય છે. હિંદુ ધર્મમાં સંતાનને અવકાશ રહેલો છે અમ હું જરૂર માનું છું. બાઇબલમાંની કલ્પના નવી અગર તો મૌલિક નથી. બાઇબલમાં પણ સંતાન કોઈ વિશિષ્ટ વ્યકિત નથી. અથવા હિંદુ ધર્મમાં જેટલા અંશે રાવણ અથવા તો રાક્ષરતાની આખી જાતિ સ્વતંત્ર વ્યકિતત્વ ધરાવે છે તેટલા જ અંશે બાઈબલમાં એ સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ ધરાવે છે. દર માથાંવાળા અને વીસ હાથવાળા રાવણના ઐતિહાસિક અસ્તિત્વમાં જેમ હું માનતા નથી તેમ સંતાનના ઐતિહાસિક અસ્તિત્વમાં પણ હું માનતો નથી. વળી, જેમ સંતાન અને એના સાથીઓ પતન પામેલા દેવદૂત છે તેમ જ રાવણ અને તેના સાથી પતન પામેલા દેવદૂત છે અગર તમને કાંક્વાનું રચે તો પતન પામેલા દેવાં છે. જો દુષ્ટ વિકારો અને ઉન્નત ભાવાન વ્યક્તિનું રૂપ આપવામાં ગુનો થતાં હોય તો કદાચ હિંદુ ધર્મ એવા ગુના માટે સૌથી વધારે જવાબદાર છે. મારા પત્રલેખકે ગણાવ્યા છે તે છે તથા બીજા અનેક વિકારોને ઠ્ઠિ ધર્મમાં મૂર્તિમંત કરવામાં નથી આવ્યા ? ધૃતરાષ્ટ્ર અને તેના સો પુત્ર શું છે અને કોણ છે? કલ્પના એટલે કે કાવ્ય માનવીની ઉત્ક્રાંતિમાં અનંતકાળ સુધી ઉપયોગી અને આવશ્યક ભાગ ભજવ્યા કરશે. વિકારો જાણી વ્યકિતઆ ન હોય એ રીતે જ આપણે તેમને વિશે વાત કરવાના છીએ. દુષ્ટ વ્યક્તિના જેટલાં જ એ આપણને ત્રાસ નથી આપતા? એટલે બીજી અસંખ્ય બાબતોની પઠે પ્રસ્તુત વિષયમાં પણ કહી શકાય કે શબ્દો ન પકડ, સાર ગ્રહણ કરો..
વન થિી , ૧૭-૯ - ૧૯૨૫, પા. ૩૨૪
