________________
૩૬]
-
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
નયવિવક્ષા વિનાનું એક પણ વાકય નથી. જ્યાં નયવિવક્ષાનો ખુલાસો કર્યો હોય તેમાં તો નયવિવેક્ષા છે જ. પરંતુ જ્યાં નયવિવક્ષાનો ઉલ્લેખ કરવામાં ન આવ્યો હોય તેવા જિનવચનમાં પણ નયવિવલા રહેલી છે, તેને જ્ઞાની જ જાણે છે.
જ્ઞાન વિનાનું આચરણ વાસ્તવિક ફળદાયી નથી. નયવિવક્ષાની સાચી સમજણ વિના વસ્તુ સ્વરૂપનું જ્ઞાન થઈ શકે નહિ. તેથી આત્માર્થી જીવ ગુરુના વચનોને નયવિવક્ષાપૂર્વક સમજે છે. “જ્યાં જ્યાં જે જે યોગ્ય છે એટલે જ્યાં નિશ્ચયનયનું કથન હોય ત્યાં નિશ્ચયનયરૂપે તથા જ્યાં વ્યવહારનયનું કથન હોય ત્યાં વ્યવહારનય રૂપે સમજવું. એટલું જ નહિ, દરેક નયના યથાયોગ્ય પ્રયોજનને પણ સમજવું.
કૃપાળુદેવ કહે છે કે ભગવાન કે ગુરુના વચનોને માત્ર સમજવાથી જ આત્મહિત થઈ જતું નથી, જ્યારે તેમના વચન પોતાનામાં સકરૂપે પરિણમે છે, ત્યારે વીતરાગતા અને અતીન્દ્રિય આનંદ પ્રગટે છે.
નયવિવફા સમજવાનો અર્થ એ છે કે, દરેક નય પોત-પોતાની રીતે સત્ય છે. દરેક નયનું પોતાનું કંઈક પ્રયોજન છે. તેથી નિશ્ચયનય હોય કે વ્યવહારનય હોય, વ્યાર્થિકનય હોય કે પર્યાયાર્થિકન હોય, સપ્તભંગીન હોય કે ૪૭ નય, તે દરેક નય પોતાની અપેક્ષાએ પરમ સત્ય છે, પોતાનું વિશેષ મહત્વ તથા પ્રયોજન ધરાવે છે. - અજ્ઞાની કહે છે કે વ્યવહારનય તો છોડવા યોગ્ય છે. કારણ કે તે આત્મપ્રાપ્તિ કરાવવાવાળો નય નથી. એકમાત્ર નિશ્ચયનય જ શ્રેષ્ઠ છે, અપનાવવા યોગ્ય છે. સદ્ગુરુ તેને કહે છે કે, જો વ્યવહારનય સર્વથા અપ્રયોજનભૂત હોત તો શાની તે વ્યવહાર શા માટે પાળે અને
