________________
૨૨]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
અભાવ કરવાનો ઉપદેશ અપાય છે. ખરેખર દ્રષ્ટિના વિષયભૂત ત્રિકાળી આત્મામાં રાગાદિ-વિકારી ભાવો ભળ્યા જ નથી; તેવું જ્ઞાન જ સાચો ત્યાગ છે. રાગનો ત્યાગ કર્યા વિના કરવામાં આવતી શરીરની ક્રિયા તો વ્યવહાર પણ નથી. કારણ કે મિથ્યાદિષ્ટીનો વ્યવહાર એ વ્યવહારાભાસ છે. ક્રિયાજડ ક્યારેક દાન આપે છે તો તેમાં પણ માન કષાયની મુખ્યતા રહેલી હોય છે. પોતે એમ માને છે કે, મેં આટલા રૂપિયાનો ત્યાગ કર્યો, પણ એવો વિચાર કરતો નથી કે, હું જેને છોડવાની વાત કરું છું, તેને નિશ્ચયથી તો મેં ક્યારેય ગ્રહણ જ કર્યું નથી. જો ગ્રહણ હોય, તો ત્યાગ હોય. આત્માએ પરવસ્તુને ગ્રહણ કર્યું નહિ હોવાથી પરવસ્તુના ત્યાગને સાચું તપ કર્યું નથી.
જ્ઞાની એમ નથી કહેતા કે બાહ્યત્યાગ ન કરવો જોઈએ. જ્ઞાનીનો આશય તો એમ છે કે, ભેદજ્ઞાન વિનાનો બાહ્યત્યાગ તે ખરો ત્યાગ નથી. તેથી બાહ્ય ત્યાગને જ નિશ્ચય ત્યાગ માનવાની મનાઈ કરી છે.
ભિન્નવસ્તુ વચ્ચે ભેદજ્ઞાન તેના લક્ષણોના માધ્યમથી થાય છે. પદ્રવ્ય વચ્ચે ભેદ માનવાથી તો તે મિથ્યાત્વરૂપ થાય છે. જેમકે કોઈ એવો ભેદ કરે કે આ ઘર મારું અને આ ઘરતમારૂં. અહીં બીજાનું ઘર તો પોતાનું નથી જ પણ પોતાનું ઘર સુદ્ધાં પોતાનું નથી. જેને અજ્ઞાની પોતાનું ઘર કહે છે તે પણ બીજાનું છે એટલે કે પુદ્ગલનું છે, પર છે. તેથી બે જડ વચ્ચે ભેદ માનતા તો મોહ-રાગ-દ્વેષ જ થશે. તેથી સમજવું કે જડ તો જડ છે અને તે હું નથી. અહીં નિશ્ચયની મુખ્યતા કથન કર્યું છે, તેથી બાહ્ય વ્યવહારને અહીં ગૌણ સમજવો.
બીજું એ કે પોતાના સ્વરૂપમાં ભેદની કલ્પના ન કરવી. કેમકે
