________________
૩૪૪]
—
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
શકાય છે. આત્માને સત્ય સ્વરૂપે જાણવો એટલે આત્માને પામવો. આત્માનો વિચાર કર્યા વિના આત્મા પામી શકતો નથી, તેથી અહીં આત્માનો વિચાર કરવાનો પ્રેરણારૂપ ઉપદેશ આપ્યો છે. આત્માનું પ્રથમ વિશેષણ બતાવતા, તેને શુદ્ધ કહ્યો છે. આ શુદ્ધતાને પર્યાયની શુદ્ધતા ન સમજવી. અહીં તો દૃષ્ટિના વિષયભૂત આત્માની ચર્ચા ચાલી રહી છે, તેથી આત્મદ્રવ્યની ત્રિકાળ શુદ્ધતા સમજવી જોઈએ. પર્યાયમાં રહેલા વિકારના સમયે પણ, આત્મામાં ટકી રહેલી શુદ્ધતાને આત્માની શુદ્ધતા કહી છે. જે શુદ્ધતા નવીન પ્રગટ થાય છે, તે હું નથી, કારણ કે આજે હું તો છું, પરંતુ આજે પર્યાયમાં શુદ્ધતા પ્રગટ થઈ નથી. તેથી હું પ્રગટ થવાવાળી શુદ્ધતાથી જુદો ત્રિકાળ શુદ્ધ આત્મા છું. શરીરની મલિનતા સાથે રહીને પણ આત્મા નિર્મળ રહ્યો, તેથી આત્મા ત્રિકાળ શુદ્ધ છે. બુદ્ધ તથા ચૈતન્યઘન કહીને આત્માને જ્ઞાનસ્વભાવી બતાવ્યો છે. આત્માના સર્વ પ્રદેશ પર જ્ઞાનનું અસ્તિત્વ હોવાથી, આત્માને જ્ઞાનનો ઘનપિંડ કહેવામાં આવે છે. પોતે સ્વયં જ્ઞાન સ્વરૂપ છે. સમયસાર કળશમાં કહ્યું છે કે, “આત્મ જ્ઞાન સ્વયં જ્ઞાન” અર્થાત્ આત્મા પોતે જ્ઞાન છે. જ્ઞાન જ આત્મા છે. આમ, ગુણ-ગુણીનો ભેદ ટાળીને આત્માને સ્વયં જ્યોતિ સ્વરૂપ કહ્યો છે. આંખ વડે દેખાતી જ્યોતિ આત્મા નથી કારણ કે આંખ વડે દેખાય એ નિયમથી પુગલ હોય છે. તેથી આત્માને જ્ઞાન જ્યોતિમય સમજવો જોઈએ. જ્ઞાન અને સુખ આત્માના મુખ્ય ગુણો હોવાથી અહીં પણ જ્ઞાન વિશેષણ બતાવીને, આત્માને સુખધામ કહ્યો છે. સુખ ભૌતિક સાધનોમાં તો નથી જ, સાથેસાથે કલ્પનામાં પણ નથી કારણ કે સુખ આત્માનો સ્વભાવ છે. આત્મા સુખનો ધામ છે. તેથી આત્મામાં
