________________
૩૩૪]
– આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
નિયમથી ગમન કરે છે અને મોહનો સર્વથા ક્ષય થવાથી પૂર્ણ વીતરાગી દશા પ્રગટ કરે છે. બારમા ગુણસ્થાનથી અધપતન થતું જ નથી એવો નિયમ છે. તેથી પૂર્ણ વીતરાગી દશા પ્રાપ્ત થયેલા જીવને વિતરાગ પદના વાસી તથા પૂર્ણ સુખી કહ્યા છે. લૌકિકમાં ચારિત્ર શબ્દનો પ્રયોગ બાહ્ય ક્રિયા અથવા આચરણના અર્થમાં થતો હોય છે. પરંતુ નિશ્ચયથી ચારિત્રનો સંબંધ શરીરની કોઈપણ ક્રિયા સાથે નથી. કષાયભાવ એ આત્માની અશુદ્ધ પર્યાય છે તેથી તે અશુદ્ધતાના અભાવપૂર્વક પ્રગટ થયેલા ચારિત્રનો સંબંધ આત્મા સાથે જ સમજવો જોઈએ. મુનિરાજ બાહ્યમાં ૨૮ મૂળગુણોનું નિરતિચાર પાલન કરે છે પરંતુ ૨૮ મૂળગુણોને ખરૂં ચારિત્ર કહ્યું નથી. મુનિરાજને ત્રણ કષાય ચોકડીના અભાવપૂર્વક પ્રગટ થયેલી વીતરાગતાને સકલ ચારિત્ર કહ્યું છે. શરીરની બાહ્ય ક્રિયાની દષ્ટિએ છઠ્ઠા-સાતમાં ગુણસ્થાનવર્તભાવલિંગી મુનિ તથા પહેલાં ગુણસ્થાનવર્તીદ્રવ્યલિંગી મુનિમાં કોઈ અંતર નથી. ભાવલિંગી સાધુ સકલ ચારિત્રવાન હોવાથી નિકટકાળમાં મુક્તિ પામશે પરંતુ પ્રથમ ગુણસ્થાન પરથી દ્રવ્યલિંગી મુનિને મુક્તિ તે શું, પણ મુક્તિનો માર્ગ સુદ્ધા પ્રગટયો નથી. આમ, વીતરાગતાનું પ્રગટવું એ જ ચારિત્રની નિર્મળતા છે.
કેવળ નિજસ્વભાવનું, અખંડ વર્તે શાન; કહીએ કેવળજ્ઞાન તે, દેહ છતાં નિર્વાણ. ૧૧૩
કેવળજ્ઞાની સદેહ મુક્ત હોય છે. છઘસ્થ દશામાં જ્ઞાનીને
