________________
ગાથા-૮૫]
[૨૬૭
પોતાના પુણ્ય કર્મના ફળને ભોગવે છે તથા તેના માલિકને પાપના ઉદયથી, ઈચ્છા હોવા છતાં તેની પૂર્તિ થતી નથી. તેનો તો એવો ઉદય ચાલી રહ્યો છે કે, કૂતરાં માટે કમાવું પડે છે તથા કૂતરાં માટે પણ ગધામજૂરી કરવી પડે છે. આમ, પુણ્યનો ઉદય હોય તો, ચક્રવર્તી પણ આવીને દંડવત્ પ્રણામ કરે છે અને પાપનો ઉદય હોય તો, નોકરોને પણ પગે લાગવું પડે છે. તેથી કર્મના ઉદયનું સ્વરૂપ સમજવું અત્યંત જરૂરી છે.
ફળદાતા ઈશ્વર તણી, એમાં નથી જરૂર; કર્મ સ્વભાવે પરિણમે, થાય ભોગથી દૂર. ૮૫
જીવને મળતા અનુકૂળ તથા પ્રતિકૂળ સંયોગોમાં ઈશ્વરનો ઉપાદાનરૂપે તો કોઈ હસ્તક્ષેપ છે જ નહિ, પરંતુ તેમાં તે નિમિત્ત પણ નથી. કર્મના ફળ મળવા માટે ઈશ્વરની જરૂર જ નથી. કારણ કે જે કાર્ય, ઈશ્વર વિના થતું હોય, તેમાં ઈશ્વરની શી જરૂર? ઈશ્વર જીવોના કર્મબંધન તથા તેના ફળ સહિત સર્વ જગતને જાણે-દેખે છે, પરંતુ તે જગતના કોઈ પણ પરિણમનના કર્તા નથી. કર્મ પોતાની સ્થિતિ અનુસાર આત્મા સાથે સત્તામાં રહે છે. અને પોતાનો અબાધાકાળ પૂર્ણ થતાં ફળ આપીને આત્માથી દૂર થાય છે. કર્મોદય થયા બાદ તે કર્મ કહેવાતું નથી.
દરેક અનુકૂળ તથા પ્રતિકૂળ સંયોગોની પ્રાપ્તિમાં કર્મનો ઉદય નિમિત્તરૂપે હાજર હોય જ છે. જ્યારે શત્રુનો સંયોગ થાય, ત્યારે
