________________
૨૩૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
કરવામાં આવે છે, તેવી રીતે આત્માને કર્મ બંધાતું નથી, તેમ છતાં આત્માને વ્યવહારથી કર્મબંધનનો કર્તા કહેવામાં આવે છે.
કરે પ્રકૃતિ બંધ' માં પ્રકૃતિ એટલે “સ્વભાવ.” કર્મ પોતાના સ્વભાવ વડે આત્મા સાથે બંધાય છે, જ્યારે આત્મા નિત્ય કર્મ બંધન રહિત રહે છે. જેમ આ જગતમાં હવા, પાણી વગેરે કુદરતી પદાર્થો રહે છે, તેમ કર્મબંધન પણ કુદરતી છે. એમ શિષ્ય કહે છે.
કોઈ એમ પણ માને છે કે, ઈશ્વર ઈચ્છા મુજબ કર્મ બંધન થાય છે. તથા તેનાથી પણ વિશેષ કોઈ તો, અહીં સુધી માને છે કે, આપણાં પાપ અને પુણ્યનું નામું ભગવાન લખે છે. મરણ થયા પછી દરેક જીવે ભગવાન પાસે જઈને પોતાના કરેલા કર્મનો હિસાબ આપવો પડે છે. ઈશ્વર પૂછપરછ કરીને જીવને તેના કર્મ અનુસાર નવો જન્મ આપે છે. જો કે જેનદર્શનની દૃષ્ટિએ ભગવાન જીવના પુણ્ય અને પાપને લખે છે એટલે દેખે છે. કારણ કે, લખવાનો એક અર્થ જ્ઞાનમાં જાણવું તથા દૃષ્ટિમાં દેખવું એમ પણ થાય છે. કોઈ તો એમ જ કહે છે કે, ભગવાને કર્મ કરવાનું કહ્યું છે. અમે ભગવાનથી પ્રેરણા લઈને કર્મ બાંધીએ છીએ. આમ કર્મ બંધન પોતાનું અને પ્રેરણા ભગવાનની. આજ સુધી એ તો સાંભળયું હતું કે, અનુકૂળતા તથા પ્રતિકુળતામાં એકત્વ કરવાથી કર્મબંધન થાય છે, પણ અહીં તો શિષ્ય એમ કહે છે કે, ઈશ્વરની પ્રેરણાથી કર્મબંધન થાય છે.
ઈશ્વરની પ્રેરણાથી કર્મબંધન થતા હોવાથી આત્મા કર્મબંધનનો કર્તા થતો નથી. જો કે શિષ્ય આત્માને અબંધ કહે છે, તે વાત પણ સત્ય છે, પરંતુ તે અજ્ઞાનદશામાં આત્માને કર્મબંધનનો કર્તા માનતો
