________________
૨૧૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
ક્રોધાદિ તરતમ્યતા, સર્પાદિકની માંય; પૂર્વજન્મ-સંસ્કાર તે, જીવ નિત્યતા ત્યાંય. ૬૭
પુનર્જન્મને સિદ્ધ કરતા શ્રી કૃપાળુદેવ કહે છે કે સર્પાદિક પ્રાણીઓ જન્મથી જ ક્રોધી હોય છે. તેનું કારણ તે જીવના પૂર્વજન્મના સંસ્કાર સમજવા. આમ જીવનું અસ્તિત્વ પૂર્વભવમાં પણ હોવાથી આત્માની નિત્યતા સાબિત થાય છે. પ્રત્યેક જીવના સંસ્કાર જુદા જુદા હોય છે. તેથી ક્રોધમાં તરત્મ્યતા-ઓછાવત્તાપણું હોય છે.
ઘણાં માતા-પિતા કહે છે કે અમે અમારા બાળકને ધર્મના સંસ્કાર આપ્યા પરંતુ તેણે સંસ્કાર લીધા જ નહિ. વાસ્તવમાં માતા-પિતાના સંસ્કાર બાળકમાં આવતા નથી. જો માતા-પિતાના સંસ્કાર બાળકમાં આવતા હોય તો દરેક માતા-પિતા પોતાના બાળકને સારા સંસ્કાર જ આપે છે. અરે ! અહીં સુધી કે, તે બાળક પોતે સુસંસ્કારિત નહિ હોવા છતાં પોતે મોટો થઈ પોતાના બાળકને પણ સારા સંસ્કાર આપવાનો પ્રયત્ન કરે છે. આમ, સુસંસ્કારી માતા-પિતા તો પોતાના બાળકને સુસંસ્કાર આપે છે પરંતુ કુસંસ્કારી માતા-પિતા પણ પોતાના બાળકને સુસંસ્કારીરૂપે જોવા માંગે છે. આમ, દરેક બાળકના માતાપિતા પોતાના બાળકને સારા સંસ્કાર આપે, તો પણ બાળકમાં સારા સંસ્કાર આવતા નથી. તેથી સિદ્ધ થયું કે બાળક પોતાના પૂર્વભવના સંસ્કાર લઈને આવ્યો છે. એમ પણ સમજવું કે, પુત્રમાં સારા સંસ્કાર ન આવવામાં જેમ પુત્રના સ્વતંત્ર સંસ્કાર છે, તેવી રીતે સારા સંસ્કાર આવવામાં પણ પુત્રના જ સ્વતંત્ર સંસ્કાર છે. જીવને સુસંસ્કારિત કરવામાં માતા-પિતા વગેરે બાહ્ય નિમિત્ત કહેવાય છે.
