________________
ગાથા-૬૪].
[૨૦૫
જે સંયોગો દેખીયે, તે તે અનુભવ દય; ઊપજે નહિ સંયોગથી, આત્મા નિત્ય પ્રત્યક્ષ. ૬૪ આત્માની નિત્યતાને સિદ્ધ કરતા આ ગાથામાં કહે છે કે, આત્મા સંયોગોથી ઉત્પન્ન થતો નથી. પુદ્ગલ સંયોગો દશ્ય તથા અનુભવગમ્ય છે. જેવી રીતે જ્ઞાનના વિષયભૂત પદાર્થને શેય કહેવાય છે, તેવી રીતે દર્શન તથા અનુભવના વિષયભૂત પદાર્થને અનુક્રમે દશ્ય તથા અનુભાવ્ય કહેવાય છે. જે આંખ વડે દેખાય છે તે બધું પુદ્ગલ જ છે પરંતુ જે આંખે વડે દેખાતું નથી, તે પણ પુદ્ગલ હોય શકે છે. કારણ કે, સૂક્ષ્મસ્કંધો તથા પરમાણું આંખ વડે દેખાતા નથી. તેમ છતાં તે પુદ્ગલ જ છે, અરૂપી નહિ. જે આંખ વડે દેખાય તે રૂપી તથા આંખ વડે ન દેખાય તે અરૂપી એમ માનવું યોગ્ય નથી. કારણ કે, અધિકાંશ પુદ્ગલો છદ્મસ્થને આંખ વડે દેખાતાં નથી. ચામાં ઓગળી ગયેલી સાકર કયાં દેખાય છે? તેમ છતાં તે સાકરનું અસ્તિત્વ તો છે જ.
આત્મા કોઈ સંયોગોથી નવીન ઊપજતો નથી. એક રૂપી પદાર્થ બીજા રૂપી પદાર્થને ઉત્પન્ન કરી શકતો નથી. તો રૂપી સંયોગીથી અરૂપી આત્માની ઉત્પત્તિ થવી અસંભવ છે. આ જગતમાં બે પ્રકારના સંયોગો હોય છે. એક જડ સંયોગો અને બીજા ચેતનના સંયોગો.
આ જગતમાં કેટલાંક દંપતિ એવાં છે કે જેમની પાસે જડસંયોગો અઢળક છે, પણ ચેતન સંયોગો નથી. તેમને જડ સંયોગોમાં ઘર, ગાડી, પૈસા વગેરે ઘણું બધું પ્રાપ્ત થયેલું છે પણ તેમને ચેતન સંયોગરૂપે એકેય બાળક નથી, તેથી તેઓ દુઃખી છે તથા કોઈ દંપતિ
