________________
૧૭૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
થઈ શકે? આમ, મગજ કે મન જાણતા નથી કારણ કે, તે શરીરના અંગરૂપ પુદ્ગલ દ્રવ્યની પર્યાય છે. જ્યાં સુધી આત્માનો સંયોગ, જે દેહ સાથે હોય છે ત્યાં સુધી તે દેહ, ઈન્દ્રિય તથા પ્રાણ વગેરે સાધનોને વ્યવહારથી સચેતન કહેવામાં આવે છે. ઈન્દ્રિયજ્ઞાનને વ્યવહારથી જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે કારણ કે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન નિમિત્તજ્ઞાન છે. જ્યાં નિમિત્તની મુખ્યતાથી કથન કરવામાં આવે તેને વ્યવહારનયનું કથન જાણવું તથા જ્યાં ઉપાદાનની મુખ્યતાથી કથન કર્યું હોય તે કથનને નિશ્ચયનયનું કથન જાણવું જોઈએ. આમ, આ જગતમાં સર્વત્ર જ્ઞાન જ મહિમાવંત છે. શરીર તથા ઈકિયાદિ પુગલોની મહિમા છોડવા યોગ્ય છે, કારણ કે, તે જાણતા નથી. છે પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી
ભાવોદ્ધાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
દેહ, ઈન્દ્રિયો, શ્વાસોચ્છશ્વાસ તથા પ્રાણો પણ આત્માને જાણતા નથી. દેહને ખબર નથી કે આંખ વગેરે આ સ્થાને છે. આત્મા પરમાર્થે અસંગ છે; જ્ઞાતા છે; પણ પૂર્વ કર્મ, દેહાદિની ક્રિયા અને મન, વાણી, દેહના યોગના અવલંબનથી અંદર કંપન થાય છે. જ્યાં લગી દેહ છે, ત્યાં લગી ઓછી-અધિક શ્વાસોચ્છશ્વાસ આદિની ક્રિયા જણાય છે. આત્મા દેહમાંથી જતાં, કામણ શરીર આ દેહમાંથી છૂટીને જીવ સાથે-જીવ જ્યાં બીજો દેહ ધારણ કરે ત્યાં જાય છે. આ કાર્પણ શરીર અતિસૂક્ષ્મ ધૂળનો પિંડ છે. તે જીવથી જ્યારે છૂટી જાય છે ત્યારે જીવ સંપૂર્ણ શુદ્ધ અને મુક્ત થાય છે. આત્મા શ્વાસ લેતો નથી; તે તો જઇ રજકણોની ક્રિયા પૂર્વપ્રારબ્ધ મુજબ થયા કરે છે. જીવને
