________________
૧૫૦]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
રાગ-દ્વેષના કર્તા-ભોક્તા પોતાને નહિ માનતા હોવાથી, વિકારીભાવોના અકર્તા તથા અભોક્તા છે. મોક્ષ પ્રાપ્તિ પછી પણ આત્માનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ રહે છે. આત્મા કોઈ અન્ય આત્મામાં ભળી જતો નથી, તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરતાં કહ્યું છે કે, મોક્ષ છે અને મોક્ષનો ઉપાય છે; તેથી સંસારથી છૂટવું, પોતાના હાથની વાત છે. પરભાવની ઉત્પત્તિમાં પરનિમિત્તો તરફ દૃષ્ટિ કરવી પડે છે, સ્વભાવમાં સ્થિર થવા માટે, પરનિમિત્તો તરફ દૃષ્ટિ કરવાની જરૂર નથી. અહીં સુધી કે નિમિત્તાધીન દષ્ટિ છૂટે ત્યારે, આત્મા સ્વભાવમાં લીન થઈ પરમાર્થ પ્રાપ્ત થાય છે.
પ્રાપ્તિના લક્ષ્ય સદગુરુએ છ પદ સમજાવ્યાં છે. એક પદની શ્રદ્ધા જેને હોય, તેને છએ પદની શ્રદ્ધા હોય છે. તેથી જ્ઞાનીએ સમજાવેલાં છએય પદ પરમાર્થ સુધી પહોંચવામાં કારણરૂપ છે.
નથી દષ્ટિમાં આવતો, નથી જણાતું રૂપ; બીજો પણ અનુભવ નહીં, તેથી ન જીવવરૂપ. ૪૫ “આત્મા છે.” આ પદ સંબંધી શંકા કરતા શિષ્ય કહે છે કે, આત્માનું અસ્તિત્વ હોતું નથી કારણ કે દષ્ટિ, જ્ઞાન કે અનુભવનો વિષય બનતો નથી. કૃપાળુદેવે પ્રશ્નને જ જવાબ બનાવી દીધો છે. શિષ્યને આત્માના દર્શન, જ્ઞાન તથા ચારિત્ર વગેરે ગુણોની જાણકારી હોવા છતાં પણ તે, આત્માના અસ્તિત્વનો સ્વીકાર કરતો નથી. કૃપાળુદેવનો શિષ્ય કૃપાળુદેવ કરતાં જરાય કમજોર નથી કારણ કે,
