________________
૧૩૮]
– આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
ગુણસ્થાનમાં સ્થાન મળ્યું છે. દરેક અજ્ઞાની મિથ્યાદૃષ્ટીની પણ દશા હોય છે, જેની દશાને મિથ્યાત્વ અથવા પ્રથમ ગુણસ્થાન કહેવાય છે. જો કે, મિથ્યાત્વી હોવા છતાં, તેને દશા પામેલો જીવ કહેવો; એમાં અચરજ લાગે પણ એ તો વસ્તુનો સ્વભાવ છે. એટલું ખરું કે પ્રથમ ગુણસ્થાનવર્તી અજ્ઞાનીની અવસ્થાને જે દશા કહીછે તે ખરેખર અજ્ઞાનીની દુર્દશા છે. જો અજ્ઞાનીમાં પણ મંદકષાય સહિત પૂર્વે બતાવેલા લક્ષણ હોય, તો તે જીવને કૃપાળુદેવે આત્માર્થી કહ્યો છે. જીવ જ્યાં સુધી સમ્યકત્વ સન્મુખ ન થાય ત્યાં સુધી તેને સમ્યગ્દર્શન પણ પ્રગટ ન થાય, એ સ્વાભાવિક છે. નિજાત્માને નોકર્મ, દ્રવ્યકર્મ અને ભાવકર્મથી જુદો માનવાથી સમ્યગ્દર્શન અથવા મોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત થાય છે. મોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત થયા વિના અનાદિકાળથી ચાલી રહેલા સંસાર પરિભ્રમણ, દુઃખ અને જન્મ-મરણરૂપી અત્યંતર રોગ મટી શકતો નથી. જેને સંસાર પરિભ્રમણ દુઃખરૂપ લાગે, તે જીવ જ આત્માર્થ પ્રગટ કરે એવો નિયમ છે. શરીર કે શરીરની કોઈપણ ક્રિયા, મોક્ષમાર્ગનો આધાર નથી. આત્માના શ્રદ્ધાગુણની પર્યાયનું શુદ્ધ પરિણમન મોક્ષમાર્ગ છે. આત્મા અનંત ગુણોનો પિંડ હોવાથી, એક શ્રદ્ધાળુણના મિથ્યા પરિણમનને લીધે, અનંતગુણમય આત્મદ્રવ્યનું સંસાર પરિભ્રમણ થાય છે અને દુઃખ ભોગવવું પડે છે. જેવી રીતે માથું દુઃખતું હોય ત્યારે ફરવા જવાનું મન થતું નથી. જોકે ફરવાની કિયા તો પગથી થાય છે પરંતુ પગ અને માથું શરીરના અભિન્ન અંગ હોવાથી એક અંગની બિમારીનું ફળ આખું શરીર ભોગવે છે. તેવી રીતે શ્રદ્ધાગુણના મિથ્યાત્વરૂપ પરિણમનના કારણે આત્માનું ચારગતિ (સંસાર)માં પરિભ્રમણ થાય છે. શ્રદ્ધા, જ્ઞાન, ચારિત્ર,
