________________
ગાથા-૩૮]
કષાયની ઉપશાંતતા, માત્ર મોક્ષઅભિલાષ; ભવે ખેદ પ્રાણીદયા, ત્યાં આત્માર્થ નિવાસ. ૩૮
[૧૩૫
આત્માર્થી જીવના લક્ષણો બતાવતા કૃપાળુદેવ આગળ એમ કહે છે કે, કષાયની ઉપશાંતતા અને એક માત્ર મોક્ષની અભિલાષા એ આત્માર્થીના મુખ્ય લક્ષણો છે. ક્રોધ, માન, માયા, લોભ વગેરે કષાયભાવ પાતળા થયા વિના આત્માર્થીપણું પ્રગટતું નથી. તીવ્ર કષાયભાવોનું મંદકષાયરૂપે પરિણમવું; તેને કષાયની ઉપશાંતતા કહેવાય છે. આગમમાં પંચલબ્ધિના વર્ણનમાં વિશુદ્ધિલબ્ધિ બીજા ક્રમે છે અને કરણલબ્ધિ પાંચમાં ક્રમે છે. વિશુદ્ધિનો અર્થ અનંતાનુબંધી કષાયભાવનું એવું પાતળા પડવું કે, જેનાથી સદ્ગુરુનો ઉપદેશ રુચે. તે જ કારણ છે કે વિશુદ્ધિલબ્ધિ બાદ દેશનાલબ્ધિ પ્રગટે છે અને કરણલબ્ધિ એટલે અનંતાનુબંધી કષાયના અભાવથી એક અંતર્મુહૂત દૂ૨ આત્માની અવસ્થા. ગુરુની દેશના પ્રાપ્ત કરવા માટે વિશુદ્ધિલબ્ધિ પણ આત્માનુભવ માટે કરણલબ્ધિની અનિવાર્યતા છે. તેથી આત્માર્થીનું પ્રથમ લક્ષણ કષાયની ઉપશાંતતા બતાવ્યું છે. આત્માર્થી જીવને મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરવાનું જ એક માત્ર ધ્યેય હોય છે. દરેક જીવે એ વિચાર કરવો જોઈએ કે, શું પોતાને મોક્ષે જવાની અભિલાષા છે ? અરે ! મોક્ષપ્રાપ્તિની અભિલાષા તો દૂર, સર્વપ્રથમ મોક્ષ છે; એ વાતનો વિશ્વાસ છે કે નહિ ? મોટાભાગના લોકો કહે છે, મારે મોક્ષે જવું છે, તે વિચાર કરે છે કે જેમ અમેરિકા જવાનું હોય, એમ મોક્ષ નામની કોઈ જગ્યા છે કે જ્યાં આ દેહ સાથે જવાનું છે. પરંતુ જ્ઞાની સ્પષ્ટ કહે છે કે, મોક્ષ કોઈ જગ્યાનું નામ નથી. જેમ
