________________
૧૦૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
જ્ઞાનમાંથી પ્રારંભના ત્રણ જ્ઞાનના વિરોધી પણ છે, કારણ કે પ્રારંભના ત્રણ જ્ઞાન મિથ્યાદષ્ટી પણ હોય છે. તેથી મિથ્યાદષ્ટીના મતિ-શ્રુત-અવધિજ્ઞાનને અનુક્રમે કુમતિ-સુશ્રુત-કુઅવધિજ્ઞાન કહે છે. મન પર્યયજ્ઞાન માત્ર ભાવલિંગી મુનિને તથા કેવળજ્ઞાન અરિહંત તથા સિદ્ધ પરમેષ્ઠીને હોવાથી નિયમથી સમ્યક જ હોય છે તેથી તેની સાથે “કુ' શબ્દનો પ્રયોગ થવો અસંભવ છે. મતાર્થી જીવ મિથ્યાદિષ્ટ હોવા છતાં પોતાને શ્રુતજ્ઞાની માને છે. ક્ષયોપશમજ્ઞાનનું નિમિત્ત જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ છે તથા આત્મજ્ઞાનનું નિમિત્ત દર્શનમોહનીય કર્મનો ઉપશમ-ક્ષયોપશમ ક્ષય છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ તો દરેક છઘસ્થ જીવોને હોય જ છે. જ્યારે દર્શનમોહનીય કર્મનો ક્ષયોપશમ માત્ર સમ્યગ્દષ્ટિને જ હોય છે. ત્રણ લોકના સ્વરૂપને આગમથી જાણી લેવાથી શ્રુતજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય એવો નિયમ નથી. પરંતુ શ્રુતજ્ઞાન પ્રગટ થતાં કાળાંતરે કેવળજ્ઞાનમાં આખું જગત જણાશે એવો નિયમ છે. તેથી સાચું ચારિત્ર નહિ હોવાથી તે ક્ષયોપશમજ્ઞાનને આત્મજ્ઞાન (શ્રુતજ્ઞાન)થી જુદું જાણવું. તેવી જ રીતે બાહ્યમાં ધારણ કરેલો વેશ મુક્તિનું કારણ નથી. આત્મામાં પ્રગટ થયેલી વીતરાગી દશા આત્માનું વાસ્તવિક ચારિત્ર છે તેથી તે જ ચારિત્ર મુક્તિનું કારણ છે. ગમે એવી બાહ્ય તપસ્યા કરી હોય પણ વીતરાગતા ન પ્રગટી હોય તો આત્માનું હિત થતું નથી. અહીં કહે છે કે, દરેક મતના ગુરુએ પોતાને ગુરુપદ માટે નિશ્ચિત રંગના વસ્ત્રો પહેર્યા છે. જ્યારે વીતરાગી મુનિ વસ્ત્ર બદલતા નથી પણ વસ્ત્રનો સર્વથા તથા સદાકાળ માટે ત્યાગ કરે છે. ખરેખર તો શરીરને કપડાં વિનાનું કરવા કરતાં, આત્માને રાગાદિ વિકાર વિનાનો કરવો
