________________
૫૦] .
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
સુખી કે દુઃખી માનતા નથી, કારણ કે સુખનો આધાર તો ત્રિકાળી એક શુદ્ધાત્મા જ છે. એમ વિચારીને જ્ઞાની પોતાને જગતના જ્ઞાતાદ્રષ્ટા માને છે, જાણે છે અને તે રૂપે વર્તે પણ છે.
આત્મજ્ઞાન અને સમદર્શિતા અનુક્રમે જ્ઞાન અને ચારિત્ર ગુણની પર્યાયના સૂચક છે. સમ્યક્ શ્રદ્ધાન વિના જ્ઞાન અને ચારિત્ર સમ્યક નામ ન પામતા હોવાથી સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રમય આ રત્નત્રયથી સુશોભિત હોવું સદ્ગુરુનું પ્રથમ અને અનિવાર્ય લક્ષણ છે.
વિચરે ઉદય પ્રયોગ' એટલે પૂર્વસંચિત કર્મોના ઉદય અનુસાર પ્રવૃત્તિ કરતા હોવા છતાં પણ, પોતાને તે ઉદયનો કે ઉદયથી થતી પ્રવૃત્તિનો કર્તા માનતા નથી. પ્રથમ ગુણસ્થાનવર્સીઅજ્ઞાની મિથ્યાદિષ્ટી મોહના ઉદયથી રાગાદિ વિકારી ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. મિથ્યાદિષ્ટી તે ભાવ અનુસાર પ્રવૃત્તિ કરે છે અને ભાવોનો તથા પ્રવૃત્તિનો કર્તા પોતાને માને છે. જેમ કે- મોહના ઉદયથી ભોજન કરવાનો ભાવ આવે છે, તથા તે ભોજન કરે છે અને ભોજનના ભાવ અને ક્રિયાનો કર્તા પોતાને માને છે.
ચોથાથી છઠ્ઠા ગુણસ્થાનવર્ધી સદ્ગુરુને શુદ્ધોપયોગના કાળ સિવાય, જ્યારે મોહના ઉદયના નિમિત્તે જે ભાવ ઉદ્ભવે, તે અનુસાર પ્રવૃત્તિ તો કરે છે, પણ તે મોહોદયજન્ય ભાવનો કે ક્રિયાનો કર્તા પોતાને માનતા નથી. મોહના ઉદયથી શાસ્ત્ર લખવાનો ભાવ આવે ત્યારે શાસ્ત્ર લખે છે. શાસ્ત્ર લખવાના ભાવનો અથવા શાસ્ત્ર લખવાની ક્રિયાનો કર્તા પોતાને માનતા નથી, તેથી સદ્ગુરુને વિચરે ઉદય પ્રયોગ” કહેવાય છે. જોકે સાતમા ગુણસ્થાનથી દશમા ગુણસ્થાન
