________________
૧૬૬
ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ ઘણો જ છે. પાણી ખડક પરથી ઝપાટાબંધે ઘસારો કરતું નીચે ચાલ્યું આવે છે. બીચારી હોડીની શી તાકાત કે એમાં ચાલી શકે? આવા વખતે ખલાસીઓ નીચે ઊતરતા. ને કેડે દોરડું બાંધીને હોડીને આગળ ધકેલતા. તે વખતે ઊંચી થતી હોડીમાં સાચવવું પડતું. કાઈ કઈ સ્થળે બે ખલાસીઓ કિનારે ચાલતા ને હોડીને દોરડું બાંધીને ખેંચતા. ઘડીએ ઘડીએ આવતા ચઢાવ પરથી એમ લાગતું કે નર્મદા : પહાડોને કાપીને અંદરથી પગથિયાં કર્યા છે. પહાડ કાપવામાં તેણે પાછું વાળીને જોયું જ નથી. ઉ. હાડ આવે કે નીચે હાડ આવે, અથવા કઠણ પહાડ આવે કે પોચો પહાડ આવે. દરેકને એણે કાપી જ નાખ્યા છે.
શરૂઆતમાં બન્ને બાજુ લાલ ખડકો આવ્યા, તેના પર સૂકાં નિપૂર્ણ ઝાડા જણાતાં હતાં. પછી કાંઈક સ્વરૂપ બદલાયું. ખબ્દોને બદલે ડુંગર જણાવા લાગ્યા ને ચાકી નામને એક દુર્ગમ ચઢાવ આવ્યો. મહામહેનતે હેડી એના ઉપર ચઢાવીને આગળ વધ્યા. પ્રવાહ શાંત લાગત ત્યાં ખલાસીઓ કાંઈપણ મહેનત કર્યા સિવાય બેસતા ને આરામ લેતા. લગભગ અર્ધા રસ્તે વખતગઢ નામનું એક ગામ આવ્યું. અહીંથી ઢોરોને નદી પાર કરાવતા હતા, જે દશ્ય પહેલવહેલું જોયું. પણ માઈલથી અર્ધા માઈલ જેટલે પટ ને પણ ખૂબ ઊંડું, છતાં ઢોરો તરતાં તરતાં જતાં હતાં. ખડક પર નહાવા ઊભેલા ભીલ નર્મદાજીના શ્યામ
