________________
આત્મજાગૃતિ રીતે વિચારે તે એને દુઃખમાંય સુખ લાગે. એને થાય કે ગુમડું પાયું છે તે એનું ઓપરેશન અનિવાર્ય છે, વેદના, વેઠયા વિના દદ કેમ મટે? વેદનાને વેઠયા વિના વિપત્તિ કેમ ટળે?
શ્રેણિક નરકમાં પણ માનસિક શાંતિ અનુભવે છે. દેહને વેદના થઈ રહી છે, શરીરમાં આગ છે, પણ આત્મામાં શીતળતા છે, કારણ કે એ સમજે છે કે જેણે કર્યા છે, તે ભોગવે છે. આ દેહે બીજાને દુઃખ દીધાં છે, તે આજે એને દુઃખ મળે છે, એણે બીજાને બાળ્યા છે તે આજે એ પોતે બળે છે. એમાં મારે શું? આત્મા એ દેહથી ત્યારે છે. બીટીએ કેટ ટાંગ્યું હોય, એ સળગી ઊઠે, બળીને ખાખ થઈ જાય તે એના માલિકને નુકશાન થાય, પણ એ દાઝે તે નહિ ને? કારણ કે દેહ કેટથી ભિન્ન છે. તેમ આત્મા પણ દેહથી ભિન્ન છે, છતાં આજ આત્માનો પ્રકાશ આ દેહથી ઢંકાઈ ગયે છે.
કાળના વિકરાળ પંજામાં ધ્વંસ થતી વસ્તુઓને જોઈને શેકસપીઅર કહે છે –
Ruin hath t’aught me thus to ruminate. That Time will come and take my Love away. This thought is as a death which can not choose. But weep to have that which it fears to lose. વિનાશે મને આ રીતે વિચાર કરતાં શીખવ્યું છે કે કાળ આવશે ને મારી પ્રિયતમાને પણ મારાથી દૂર લઈ જશે. આ વિચાર એક મૃત્યુ સમાન છે કે જેને માટે રુદન સિવાય બી કઈ માર્ગ નથી કારણ કે જે વસ્તુ તેણે પ્રાપ્ત કરી છે તેને ગુમાવવાને તેને સદા ભય રહે છે.
