________________
૩૪
જ્ઞાનસાર
તૃષ્ણને જ્ઞાનીઓએ કાળી નાગણ કહી છે. બીજા સર્પની પકડમાંથી માણસ કદાચ છૂટી જાય પણ કાળી નાગણના ભરડામાંથી ન છુટાય. એના ભરડામાંથી છૂટવા માર્ગ છે : જાંગુલિ મંત્ર. મદારીઓ પાસે જાંગુલિ નામનો મંત્ર હોય છે. આ મંત્રના પ્રભાવથી સર્ષ વશ થઈ જાય છે અને કરી હોય તે એનું ઝેર ઊતરી જાય. તૃષ્ણારૂપી કાળી નાગણને વશ કરવા માટે જાગૃત જ્ઞાનદષ્ટિ એ જાંગુલિમંત્રનું કામ કરે છે. * * - આ જાગૃત જ્ઞાનદષ્ટિ શું છે? માણસને વિચાર આવે કે મારી વાસના આ વસ્તુઓમાં રહી જશે તે ભટકીને, ફરીને, રખડીને પાછા અહીં આવવું પડશે; મારું ભવભ્રમણ વધી જશે; તૃષ્ણાના તાંતણે તણાવું પડશે.
જીવને વારંવાર જન્મ લેવા પડે છે, એનું કારણ છે તૃષ્ણ. મેક્ષે જાય છે એમને જન્મ લેવા નથી પડતા, કારણ કે એમની તૃષ્ણા છૂટી ગઈ છે. જન્મ લેવાનું કારણ તૃષ્ણનું દેરડું છે. એ માણસને પાછો લઈ આવે છે.
ધર્મસાધનાથી તૃષ્ણનું દેરડું તેડવાનું છે. એ દેરડું તૂટે તે જ માણસ મુકત બને. દેરડું ન છૂટે તે હલેસાં મારવાં નકામાં છે.
• કાશીથી બે પંડયાઓ નૌકામાં બેસીને બીજે ગામ જવા નીકળ્યા. દસ માઈલ દૂર જવાનું હતું. ચાંદની રાત હતી. એમને થયું ? લાવ, જરા ભાંગ પીએ. ગંગામાંથી પાણી લીધું, ભાંગ પીસી, અને બેબે લેટા ભરી પી ગયા. પછી હલેસાં મારવાનું શરૂ કર્યું. આખી રાત હલેસાં માર્યા. સવારના પાંચ વાગ્યા, ઘાટ ઉપર લોકોની અવરજવર શરૂ થઈ.
