________________
શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીજી 802
શીર અને ઈન્દ્રિયો વિના સુખ કેમ અનુભવાય? વગેરે સંશયો જો ચિત્તમાં રમ્યા કરતા હોય, તો પછી તે જીવ વાસ્તવિક ધર્મ કેમ કરી શકે ? // સંશયાત્મા વિનશ્યતિ ।।
-
ભગવદ્ ગીતા.
આત્માનું અસ્તિત્વ એ શ્રદ્ધાનો વિષય છે. એ અસ્તિત્વને ગ્રહણ કરવું, તે શ્રદ્ધાનુ કાર્ય છે. શ્રદ્ધા અસ્તિત્વને વળગે છે. આત્મા છે એવી શ્રદ્ધા સમજણથી થાય છે. સમ્યજ્ઞાનથી આત્મતત્ત્વ જેવું છે તેવું ઓળખાય છે અને આત્મતત્ત્વ ઓળખાવાથી તેની શ્રદ્ધા થાય છે.
સ્વ-પરપ્રકાશક એવી ચૈતન્યસત્તાનો પ્રત્યક્ષ ગુણ જેને વિષે છે, તે ગુણ, આત્મા હોવા માટેનું પ્રમાણ છે. યોગ અને ધ્યાનની પ્રક્રિયા અંતઃકરણ સ્વરૂપ મનની શુદ્ધિ માટે છે પણ વલણ બદલવા માટે તો માત્ર જ્ઞાન એ જ સાધન છે. શુદ્ધાત્મા તરફી થયેલું વલણ જેમ જેમ જોર પકડે છે, તેમ તેમ સાધનામાં ઊંડાણ આવે છે. વીતરાગ પરમાત્માના શાસનમાં ધ્યાનને શ્રેષ્ઠતમ સાધન ગણ્યું છે કારણકે ધ્યાનમાં આત્માના અસ્તિત્વમાં હોવાનું ઘટે છે. આ જે ઘટે છે તે જ ધ્યાન છે. ધ્યાનમાં ચૈતન્ય જ્યોતિના દર્શન થાય છે, તેથી જ્ઞાનીઓ ધ્યાનને સર્વોત્કૃષ્ટ તપ કહે છે.
ઉપમિતિમાં સિદ્ધર્ષિ ગણિ મહારાજે આઠમા પ્રસ્તાવમાં સમસ્ત દ્વાદશાંગના સાર તરીકે ધ્યાનને ઓળખાવેલ છે. તે ધ્યાનને માટે આત્મા કેવો છે? નિશ્ચયથી વ્યવહારથી આત્માનું સ્વરૂપ કેવું છે ? તે જાણવું અતિ આવશ્યક છે આત્મતત્ત્વના યથાર્થ જ્ઞાન વિના આત્મતત્ત્વનું યર્થાથ ધ્યાન થઇ શકતું નથી. તમામ પ્રકારના અનુષ્ઠાનો, વ્રતો ને નિયમો એ ધ્યાનને માટે છે. પ્રત્યેક કાયોત્સર્ગ-કાઉસગ્ગની પૂર્વે “તાવ કાર્ય ઠાણેણં, મોણેણં, ઝાણેણં''ની પ્રતિજ્ઞા હોય છે.
નિરાકાર એટલે નિત્ય એક આકાર. સાકાર એટલે અનેક આકાર.
