________________
777
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
જેમ કોઈ રાજા વગેરે બજારુઢ થઈ જતો હોય તેની પાછળ કુતરાઓ ભસે પણ તે હાથી પર આરૂઢ થયેલા રાજા વગેરેને કાંઈ કરી શકે નહિ. તેમ જ્યારે આપ ક્ષપકશ્રેણીરૂપી હાથી પર આરૂઢ થયા ત્યારે આ નોકષાયરૂપી કૂતરાઓ આપના કર્મક્ષયરૂપ કાર્યમાં અટકાયત કરી શક્યા નહિ.
હે નાથ! આપ કેવલજ્ઞાનની ભૂમિકાએ પહોંચી ગયા અને આ નોકષાયરૂપી કૂતરાઓ ભસતા જ રહ્યા પણ આપે તેની તરફ પાછું વળીને પણ જોયું નહિ. આપે આપના ઉપયોગને ક્ષપકશ્રેણીમાં એટલો તીણ બનાવ્યો કે જેથી નોકષાયો આપના આત્મા ઉપર ટકી શક્યા નહિ. તેઓએ પોતાની હાર સ્વીકારી અને ભાગી ગયા. '
હાસ્યાદિ નવ નોકષાયો આત્માના શાંતરસનો ભંગ કરનાર છે માટે તેને કોઈ પણ રીતે પોષવા જોઈએ નહિ. ગુણસેન રાજકુમારમાં ઘણા બધા ગુણો હતા પણ એક માત્ર કૂતુહલ વૃત્તિ બાલ્યકાળમાં હતી, જેથી તે અગ્નિશર્માની મશ્કરી કરવામાં નિમિત્ત બન્યો હતો. માત્ર આ એક જ દોષના કારણે તે ભવોભવ અગ્નિશનો વેરી બન્યો અને પાર વિનાના દુઃખો ભોગવવા પડ્યા.
લોકમાં પણ કહેવાય છે કે “રોગનું મૂળ ખાંસી, કંજિયાનું મૂળ હસી.” કોઈ પણ જીવે પોતાના જીવનમાં હાસ્યાદિ ભાવોને પોષવા જોઈએ નહિ.
અનુકૂળ સંયોગો મળતાં ચિત્તમાં જે આનંદ અનુભવાય તે રતિ છે અને પ્રતિકૂળ સંયોગો મળતાં ચિત્તમાં જે આકુળ-વ્યાકુળતા, ખેદ પ્રવર્તે તે અરતિ છે. ઈષ્ટનો વિયોગ થતાં મનમાં પીડા થાય તે શોક કહેવાય. તે જ રીતે ભયમોહનીયના ઉદયે કાંઈ ન હોય તો પણ ડર લાગ્યા કરે,
જે વસ્તુ દુઃખરૂપ હોય તે પર અને અનિત્ય હોય.
