________________
શ્રી મલ્લિનાથજી
હું
764
સર્વકાલનું છે ત્યાં જ્ઞાન, દેહ છતાં ત્યાં છે નિર્વાણ; ભવ છેવટની છે એ દશા, રામ ધામ આવીને વસ્યા. નિદ્રા સુપન જાગર ઉજાગર દશા, તુરિયાવસ્થા આવી નિદ્ધા સુપન દશા રિસાણી, જાણી ન નાથ મનાવી હો..મલ્લિજિન...૩
અર્થ : નિદ્રા, સ્વપ્ન, જાગૃત અને ઉજ્જાગર આ ચાર દશા જીવની છે જેને બીજા શબ્દોમાં મિથ્યાત્વ, અવિરત, સુયત અને ચોથી કેવલજ્ઞાન એમ ચાર દશા પણ કહેવામાં આવી છે. હે નાથ ! આપે જ્યારે ક્ષપકશ્રેણી માંડી નવમા ગુણસ્થાનકથી દશમાં ગુણસ્થાનકે આવી આગળ વધ્યા ત્યારે નિદ્રા, સ્વપ્ન વગેરે દશાઓ જાણે આપનાથી રિસાઈ ગઈ હોય તેમ ચાલી ગઈ; તે જ્યારે ચાલી ગઈ છતાં આપે તેને પાછી આવવા માટે મનાવી નહિ તેને જવા દીધી.
વિવેચનઃ નિદ્રા, સ્વપ્ન, જાગૃત અને તુરિયા એટલે ચોથી ઉજ્જાગર, એવી ચાર ચેતનાની અવસ્થા માનવામાં આવી છે. તેમાં નિદ્રાવસ્થા પહેલે મિથ્યાત્વ ગુણઠાણે હોય છે. ચોથે અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ ગુણઠાણે સ્વપ્નાવસ્થા બતાવેલી છે. જો કે સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા સ્વમાં જાગૃત હોય છે છતાં અવિરતિની અપેક્ષાએ તે ગુણઠાણે તેને શયન અર્થાત્ સ્વપ્ન દશા કહી છે કારણકે ત્યાં ચરણ અર્થાત્ ચારિત્રરૂપી ચાલના નથી. અપ્રમત્તતા (જાગૃતિ) ન હોવાથી પાંચમા છઠ્ઠા ગુણઠાણાને પણ સ્વપ્નદશા ગણાવી છે. અહિંયા આત્મા આત્મદશા-પરમાત્મ સ્વરૂપના સપના જુએ છે. - મિથ્યાત્વદશા એ પથારીમાં પોઢી ગયેલાની નિદ્રાધીનદશા છે. એ મોહનિદ્રા છે.
સમ્યકત્વદશા એ જાગી ગયેલ પણ પથારીમાં પડી રહેલાની દશા છે.
સાત્વિકભાવ એ વળાવિયો છે, જે તામસ-રાજસ ભાવથી બચાવે છે અને શુદ્ધ ભાવ સુધી પહોંચાડે છે.
