________________
731
. હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
અઘરી છે જ્યારે આત્મા એકરૂપ હોવાથી તેને સમજવો અને સમજાવવો સહેલો છે. છતાં એ નથી સમજાતો તેનું કારણ એ છે કે તે શબ્દ ગમ્ય નથી-બુદ્ધિગમ્ય નથી પણ અનુભવ ગમ્ય છે. નિશ્ચયનિર્ણય એટલે કે મંઝીલ એક જ હોય પણ ત્યાં સુધી પહોંચવાના રસ્તામાર્ગો-સાધનો ગાડાથી લઈ વિમાન સુધીના અનેક હોય.
એમ અનુભવની ધરી પર રહી જ્ઞાન, ભક્તિ, વૈયાવચ્ચ વગેરે અનેક યોગથી આત્મા પામી શકાય છે.
દરેક દ્રવ્ય એક સમયમાં પોતાના ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવરૂપ ત્રિસ્વભાવને. સ્પર્શે છે. જ્યારે પર્યાયમાં સમ્યગુદર્શન થાય છે ત્યારે તે સમ્યગુદર્શનનો ઉત્પાદ, મિથ્યાત્વનો વ્યય અને શ્રદ્ધાપણે પોતાની ધ્રુવતાને સ્પર્શે છે. અને આ ત્રણેય પાછા આત્મામાં જ સમાય છે પણ આત્માને છોડીને બહારમાં સમાતા નથી. આવું સમજનાર જ્ઞાનીને પોતાના ઉત્પાદવ્યય-ધ્રુવતા સિવાય બહારમાં કિંચિત્ પણ કાર્ય પોતાનું ભાસતું નથી. પોતાના ત્રિકાળી શુદ્ધ એવા આત્માના અવલંબને નિર્મળતાનો ઉત્પાદ, મલિનતાનો વ્યય થતો જાય છે અને તે વખતે ધ્રુવતાનું અવલંબન રહ્યા જ કરે છે આનું નામ જ અરનાથ ભગવાનનો પરમ ધર્મ જણાય છે.
લોકમાં છ એ દ્રવ્યો એકજ ક્ષેત્રે અડોઅડ રહેલા હોવા છતાં કોઈ દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યના સ્વભાવને સ્પર્શતું નથી પરંતુ અસ્તિત્વ વગેરે ગુણોથી પોતાના સ્વભાવને જ સ્પર્શે છે. જો આ રીતે બધા જ પદાર્થોના ઉત્પાદવ્યય-ધ્રુવસ્વભાવને બરાબર ઓળખી લેવામાં આવે, તો શીધ્ર ભેદજ્ઞાન થાય. પર દ્રવ્યમાંથી આપણો હસ્તક્ષેપ નીકળી જાય એટલે સ્વભાવની મર્યાદામાં જ રહેવાય અને તેમ થતાં, ગ્રંથિભેદ થતાં, સમ્ય દર્શનાદિ ગુણો પ્રગટ થાય.
જ્ઞાન ભણ્યા છતાં જીવનમાં પાલના ન હોય, દીવો કર્યા છતાં આંખ બંધ રાખે તો ફળ શું?
