________________
419
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
શબ્દનયથી એક કદમ આગળ વધી સમભિરૂઢનય આત્માની આત્મામાં વિશેષ સ્થિરતા, જે ક્ષપકશ્રેણિમાં મળે છે; તેને ધર્મ કહે છે અને પરાકાષ્ટાનો એવંભૂતનય તો સર્વકાલીન સ્થાયી એવી પૂર્ણ સ્થિરતા અને સ્વરૂપસ્થતાને જ માન્ય રાખે છે. એવભૂતનયના મતે તેરમા અને ચૌદમા ગુણસ્થાનકની સ્થિરતા જ ધર્મરૂપે – આત્મધર્મરૂપે સ્વીકાર્ય છે. અહીં II વધુ સદાવો ઘમ્મો ll સિદ્ધાંતને અનુસરીને ધર્મનું અર્થઘટન છે.
નૈગમન સંકલ્પ છે તો એવંભૂતનય સિદ્ધિ છે.
કવિવર્ય યોગીરાજશ્રીની આ સ્તવનમાં જે વિચારણા છે, તે શબ્દનય સંમત અધ્યાત્મની છે; જેમાં આત્માના શુદ્ધ વીતરાગ આત્મસ્વરૂપની અનુભૂતિ નથી, તેને તેઓ અધ્યાત્મ કહેવા માંગતા નથી. અથવા વિધેયાત્મક વલણથી કહીએ તો, ત્યાં જે અધ્યાત્મ છે તે પરમાર્થથી નથી પણ સ્થૂલદષ્ટિથી છે.
વિચાર કરતાં ગાથાનો સૂર આવો હોય એમ લાગે છે. તે અન્યથા પણ હોઈ શકે છે. તત્ત્વ જ્ઞાની જાણે !
અધ્યાતમ જે વસ્તુ વિચારી, બીજા જાણ લબાસી રે, વસ્તુગતે જે વસ્તુ પ્રકાશે, “આનંદઘન મત વાસી રે. શ્રી શ્રેયાંસ૮૬
પાઠાંતરે “વસ્તુના સ્થાને “વસુ', “જાણ'ના સ્થાને જાણિ', “પ્રકાશ'ના સ્થાને “પ્રકાશૈ', “મત’ના સ્થાને “મતિ” એવો પાઠફેર છે.
શબ્દાર્થઃ વસ્તુને એટલે કે તત્ત્વને તત્ત્વરૂપે વિચારીને સદ્દહનારા અને આદરનારા અધ્યાત્મી છે. બીજાને લબાસી એટલે કે લેબાસી વેષધારી કે લબાડ યા લેભાગુ ગરબડિયા જાણવા.
જે વસ્તુ તત્ત્વને વસ્તુસ્વરૂપે યથાર્થ પ્રકાશનારા શુદ્ધ પ્રરૂપક છે, તે જ આનંદશનના મતે આનંદઘન સ્વરૂપ મુક્તિધામના વસી થનારા
અભેદમાં ભેદ ન દેખાય ત્યારે અભેદ અનુભવાય. '
