________________
699
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
હે પ્રાજ્ઞ! તારામાં સર્વજ્ઞત્વ શક્તિ ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલી છે. તેનાથી તારું જ્ઞાન સમ્યક્ પરિણમે છે. તેમ હોવા છતાં તેનો સ્વીકાર ન કરતાં પરને લીધે તારું જ્ઞાન પરિણમે છે એવું માને છે એટલે તેં સંયોગથી લાભ માન્યો અને તેથી તું પર-સમયમાં રહ્યો. એટલે તને સંયોગમાં સુખ બુદ્ધિ છે એમ નક્કી થયું અને સંયોગ તો અધ્યાત્મશૈલિમાં જડ. અને પૌલિક છે. જે જેનાથી લાભ માને તેમાં તેને સુખબુદ્ધિ હોય જ. ચૈતન્ય મૂર્તિ એવા સ્વતત્ત્વ (સ્વ-સમય) સિવાય બીજાથી લાભ માનવો, તે મિથ્યાબુદ્ધિ છે.
તેને
આમ સર્વજ્ઞપણે પરિણમવાની પોતાના આત્માની શક્તિ છે, તેનો આશ્રય કરવાને બદલે પરના આશ્રયે મને લાભ છે એમ જે માને છે, પાંચ ઇન્દ્રિયોના સમસ્ત વિષયોમાં સુખબુદ્ધિ ટળી નથી અને તેથી તેઓ પરની સાથે એકત્વ કરનારા છે અને તેથી પર સમયમાં રાચનારા છે.
પરની સાથેની એકરાગતા-એકત્વતા જીવને મિથ્યાત્વના બંધમાં નાખે છે. ત્રણે યોગ દ્વારા મિશ્રચેતન એવા જીવાત્માના આત્મપ્રદેશોમાં નિરંતર કંપન થાય છે. માટે આત્માને ગંતિ અને આયુષ્ય સાથે સંબંધ છે, જે પૌદ્ગલિક છે અને તેથી કષાય સમુહનું વિષચક્ર ટળતું નથી. તેથી જ સ્વ-સમયમાં, (સ્વ-તત્ત્વમાં) રમણતા કરવાની દેશના જ્ઞાનીઓ આપે છે. જેઓ આત્મ સ્વભાવનો આશ્રય કરીને પરિણમતા નથી પણ સંયોગોનો આશ્રય કરીને પરિણમી રહ્યા છે તે ભલે શુભભાવમાં હોય તો પણ તેમને વિષયોની રૂચિ ટળી નથી ને સ્વભાવમાં અતીન્દ્રિય સુખની રૂચિ થઈ નથી. તેઓએ પોતાના આત્માને નહિ પણ વિષયોને ધ્યેયરૂપ બનાવ્યા છે. પર સમયમાં રાચી રહ્યા છે અને તે જ મિથ્યાત્વ છે. વસ્તુતઃ શુદ્ધ આત્મામાં કંપન નથી અને એના શુદ્ધસ્વરૂપમાં આત્મ પ્રદેશો મેરૂની જેમ
બધી અવસ્થાઓનું અનુસંઘાન અધિષ્ઠાન સાથે (આત્મા' સ્વયંમાં) કરો અને સ્વયં પરમાત્મા બનો.
