________________
661
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
તૈયાર નથી અને મલિનતાને સ્વીકારવા પણ તૈયાર નથી. રાત-દિવસ ખોટા ભાવો કરી, સંકલ્પ વિકલ્પો કરી મલિન રહે છે છતાં પોતાનો તોર છોડવા તૈયાર નથી.
“કાલો’ શબ્દ મારવાડી પ્રયોગ છે – “તને આટલું પણ સમજાતું નથી ! તું તો સાવ કાલો લાગે છે” અર્થાત્ તું તો સાવ બુદ્ધ-અજ્ઞાનીમુર્ખ લાગે છે અથવા તું તો તારી ઇચ્છા મુજબ જ વર્તન કરે છે. જ્ઞાનીની આજ્ઞામાં વર્તતો નથી. જાણે કોઈ વચનને કાનમાં પડવા દેતો જ નથી ! સારા, બોધના વચનો જે સાંભળે નહિ. તેને સમજ પ્રગટે ક્યાંથી?! સમજ એ કાંઈ બજારમાં વેચાતી નથી મળતી, એ કાંઈ કરિયાણુ નથી કે પૈસાથી ખરીદી શકાય ! એ તો વિનયભાવે જ્ઞાની પુરુષના બોધમય હિતકારી વચનો સાંભળવાથી મળે છે. વિનય અને બહુમાન પૂર્વક ગુરુના વચનને સાંભળવાથી જીવમાં આત્મા-અનાત્માનો ભેદ પ્રગટે છે. પુણ્ય-પાપનો વિવેક પ્રગટે છે અને આ વિવેક એ જ અજવાળું છે. જેના જીવનમાં વિવેકરૂપી દીપક પ્રગટતો નથી તેના જીવનમાં અજ્ઞાનનું ઘોર અંધારું છે.
સુર, નર, પંડિત વગેરે આ મનને સમજાવવા માટે લાખ-લાખ પ્રયત્નો કરે છે પણ આ મન કોઈ રીતે સમજવા જ તૈયાર નથી. મારી કુમતિરૂપી સ્ત્રીનો ભાઈ મન છે એટલે તે સંબંધે મન મારો સાળો થયો. તે કોઈ રીતે સમજવા તૈયાર નથી. આ મન લાખ વાતે સમજવા તૈયાર નથી ત્યારે તેના ઉપર એકદમ ઉગ્ર થઈને આનંદઘનજી જેવા યોગીરાજે પણ “સમજે ન મારો સાલો’ એવો પ્રયોગ કરી નાખ્યો. એક મહાન પુરુષે આવી આકરી ભાષાનો પ્રયોગ કર્યો. બીજા કોઈને માટે થઈને આવા શબ્દો વાપરીએ તો તેને એમ લાગે કે આણે મને ગાળ દીધી પણ આ તો મનને ઉદ્દેશીને જ આવા શબ્દો વપરાયા છે એટલે કોઈને કાંઈ કહેવાપણું રહેતું નથી.
શુદ્ધના-મોક્ષના લક્ષ્ય જેટલાં શુભ ભાવો જેને વર્તે તેને મિથ્યાત્વમોહનીય ભાવો હટે છે અને
તે સમ્યભાવ રૂપે પરિણમે છે.
