________________
શ્રી કુંથુનાથજી ,
654
- જ્ઞાનયોગ દ્વારા પરમાત્માને પામવા ભીતરમાં દઢ રહેવાનું છે. સંસારમાં બહારનો વ્યવહાર યથાયોગ્ય કરતા રહેવાનું છે પરંતુ ભીતરમાં એ સતત જોવાનું છે કે હું કેટલો તટસ્થ રહ્યો છું? તત્ત્વથી કોઈ જ આપણું નથી અને વ્યવહારથી બધાં જ આપણા છે. વ્યવહાર જો વ્યવહાર પૂરતો જ રહે તો નિશ્ચય ટકે, પણ વ્યવહારને જો નિશ્ચય માની લેવામાં આવે તો પછી ત્યાં નિશ્ચય એ નિશ્ચય સ્વરૂપે રહે નહિ. કહ્યું છે કે કોઈ ઉપર રાગ કરવો નહિ. અને જો કરવો જ હોય તો બધાં જ ઉપર રાગ કરવો; એ પાછો બધાં ઉપર ભેદભાવ વગર એક સરખો રાગ કરવો. આ જ તો પ્રેમ છે અને વીતરાગતા છે. એટલે જ કહ્યું છે કે રાગી કોઈનો નહિ-રાગી માત્ર એના રાગનો. વીતરાગ સર્વના. વીતરાગ જન માત્રને જૈન બનાવી જિન બનાવે.
શાસ્ત્રો પણ આત્માના સ્વરૂપને તેના યથાર્થ પરિપ્રેક્ષ્યમાં બતાવી શકતા નથી માટે નેતિ નેતિથી સમજાવે છે. પરમાત્માના વિધેયાત્મક વિશેષણો કરતાં નિષેધાત્મક વિશેષણો વધુ છે. શાસ્ત્રોમાં જે વર્ણન મળે છે તે મોટે ભાગે પ્રકૃતિનું છે. આડે અવળે ચડી ગયેલા મનને સ્થિર કરવા-શાંત કરવા-સમતામાં લાવવા જ્ઞાનીઓએ બતાવેલ સામાયિક વિધિ આવશ્યક છે. વિધિપૂર્વક સામાયિક કરવાથી, કરેમિ ભંતે ઉચ્ચરવાથી મન શાંત થતું આવે છે હું સામાયિકમાં છું !' એ ખ્યાલ આવે તો મન ધીમે ધીમે શાંત થાય છે. એમાં પચ્ચખ્ખાણ એટલે કે ટેક-પ્રતિજ્ઞાનું બળ ભળે છે. પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિએ “હું રાજા છું!” એમ માની એકવાર માનસિક યુદ્ધ કર્યું. શસ્ત્રો ખૂટી ગયા, માથા પરનો મુગટ લઈ મારવા હાથ માથા પર મૂક્યો ત્યાં માથું મુંડાવેલુ જોતાં સાધુપણાનો ખ્યાલ આવ્યો, કે “હું . તો સાધુ છું!” તો મને ત્યાંથી પાછુ ફરી સાધુતામાં આવ્યું હતું.
નામનું નામાંતરપણું અને રૂપનું રૂપાંતરપણું એ અનિત્યતા છે. નામ-રૂપ નાશવંત છે.
