________________
619
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
તે જ રીતે જે જીવો સંજ્ઞી હોતે છતે અજ્ઞાની છે અને આત્મભાન ભૂલી ને સંસારના માયા પ્રપંચમાં પડ્યા છે તે નિરંતર ક્લિષ્ટ કર્મોની વણઝાર આત્મા ઉપર ઊભી કરી રહ્યા છે, તે અપેક્ષાએ તેઓને કર્મચેતનાવાળા કહી શકાય. જ્યારે ગ્રંથિભેદ કરવા દ્વારા સમ્યગ્દર્શનને તેમજ આગળ જઈને જે આત્માઓ વિરતિભાવને અનુભવી રહ્યા છે તેઓ આંશિક જ્ઞાનચેતનાવાળા કહી શકાય. જ્યારે કેવલી ભગવંતો અને સિદ્ધ ભગવંતો કર્મચેતના રહિત માત્ર સ્પષ્ટ જ્ઞાન ચેતનાવાળા કહી શકાય.
આ અનાદિ સંસારમાં અનંતકાળથી ભટકતો એવો આત્મા અજ્ઞાનના યોગે પોતાના સ્વરૂપને ભૂલીને કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતનાવાળો બન્યો છે. માટે ચારેગતિમાં-ચોર્યાસી લાખ જીવાયોનિમાં પાર વિનાના દુઃખ પામ્યો છે. તે હવે જો પોતે પોતાને ઓળખીને પોતાની વિશુદ્ધ જ્ઞાન ચેતનાને પ્રગટ કરે તો તે જ તેનો સાચો આધાર બની શકે કારણકે જેટલું નિર્વિકારી પરિણમન પ્રગટે તેટલી જ જ્ઞાનચેતના ખુલ્લી થાય અને તેટલા અંશમાં ચિત્ત પ્રસન્નતા, શાંતિ, સમાધિ અનુભવાય, તે માટે જ્ઞાનચેતના એ જ આપણો આધાર છે. એ જ્ઞાન ચેતનાને આંધાર બનાવ્યા સિવાય આપણે દેહ-ઇન્દ્રિય-પત્ની-પરિવારને આધાર બનાવીને જીવીએ છીએ, માટે પ્રતિ સમયે જીવ આશ્રવ અને બંધ ભાવમાં આવીને કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતનાનું નિર્માણ કરે છે.
અજ્ઞાની પ્રતિ સમયે પોતાની ભીતરમાં રહેલ ત્રિકાળ શુદ્ધ ચૈતન્યમય ભગવાન આત્માને ભૂલીને, તેની શ્રદ્ધા વિના, તેનો આશ્રય કર્યા વિના, તેનો આધાર લીધા વિના, તેને સર્વસ્વ માન્યા વિના જ જીવે છે અને સંસારની બધી જ શુભાશુભ પ્રવૃત્તિ કરે છે એટલે પ્રતિ સમયે મિથ્યાત્વના આકરા બંધથી બંધાય છે. આનાથી તેની જ્ઞાનચેતના સમયે સમયે દબાય
સમ્યક્ત્વ સ્વરૂપનું જ્ઞાન આપે છે અને મોક્ષનું લક્ષ્ય કરાવે છે.
