________________
શ્રી શાંતિનાથજી ,
612
છે સંતરસની ઓલા નિરંતર નક્તિ અને સંસાર
કે મણિ બન્ને પરદ્રવ્ય હોવાના કારણે તેને સમભાવથી જોતો હોય છે. તૃણ કે મણિ તરીકેનો તેના અંતરમાં ઉચિત વ્યવહાર વિવેક હોય છે પણ બન્નેમાંથી એકમાં રાગ અને બીજામાં જ તેને હોતો નથી.
આગળ વધીને આ સમતાયોગી મુક્તિ અને સંસારને પણ સમાન ગણતો હોય છે અર્થાત્ નિરંતર ધ્યાન અને સમતાને સાધવાથી અંદરમાં પરમ શાંતરસની એટલી બધી જમાવટ થયેલી હોય છે કે તેને ખબર જ છે કે હવે વીતરાગતા અને કેવલજ્ઞાન હાથવેંતમાં જ છે, માટે તેને મોક્ષપ્રાપ્તિની પણ ઈચ્છા કે વિકલ્પ હોતો નથી; એટલે તેને મુક્તિ અને સંસાર બન્ને તુલ્ય લાગે છે. સંસારમાં રહેવા છતાં, હજુ મોક્ષ પ્રાપ્તિકૈવલ્ય પ્રાપ્તિ ન થઈ હોવા છતાં મુનિદશામાં નિર્વિકલ્પદશા સઘન બનવાથી ત્યાં પરમ આનંદ અનુભવાય છે અને તેથી મુક્તિ વિષયક કોઈ પણ વિકલ્પ ઉઠતો જ નથી. મોક્ષ એ પણ એક આત્માની શુદ્ધ પર્યાય છે જ્યારે હું તો ત્રિકાળે શુદ્ધ, ધ્રુવ, પરમ પરિણામિક ભાવ સ્વરૂપ ચૈતન્યમય આત્મદ્રવ્ય છું. મોક્ષની પર્યાયને કે કેવલજ્ઞાનની પર્યાયને આવવું હોય તો આવે મારે તે માટેના કોઈ વિકલ્પ કે ઈચ્છા નથી. આવી નિશ્ચિંતતા, નિર્ભયતા અને નિર્મમતા નિસ્પૃહતાને તેઓ અનુભવતા હોય છે. એ ઉચ્ચતમ ભૂમિકાએ રહેલની આત્મપ્રતીતિ તો એવી છે કે હું બંધાયો જ નહોતો. મુક્ત જ હતો, મુક્ત જ છું અને મુક્ત જ રહેવાનો છું ! બંધન તો મારા પરમાં કરેલા અહંકારને લઈને ભ્રમણા હતી.
તે સમતાયોગીને ખબર છે કે સમતા એ તો ભવસાગર તરવા નૌકા સમાન છે. જેમ સ્ફટિકનો નિર્મળતા એ સહજ ગુણ છે, નિરુપાધિક ગુણ છે, તેમ સમતા એ આત્માનો સહગુણ છે. મમતાને દૂર કરવાથી
નિશ્ચયની સિદ્ધિ અને શુદ્ધિ વ્યવહારથી છે. વ્યવહારની સિદ્ધિ અને શુદ્ધિ નિશ્ચયથી છે.
