________________
- શ્રી શાંતિનાથજી,
584
તામસી વૃત્તિઓનો સતત પરિહાર કરતા હોય છે. તામસી વૃત્તિના ઉપલક્ષણથી મોજ, શોખ, વૈભવ, વિલાસ, એશ, આરામ, ખાન, પાન રૂપ રાજસી પ્રકૃતિનો પણ તેમના અંતરમાં ઉદ્ભવ ન થાય તેની તેઓ કાળજી રાખતા હોય છે. આમ તામસી અને રાજસી વૃત્તિઓનો અંત આવતા તેઓ હવે એક માત્ર સાલ એટલે સુંદર-શોભન-સુશોભિતપ્રશંસનીય એવી સાત્ત્વિકી વૃત્તિઓને જ ધારણ કરનારા હોય છે. સાત્વિકી વૃત્તિઓને જીવનમાં વણી લેનારા-ગૂંથી લેનારા હોય છે. દયા, દાન, સેવા, સહાનુભૂતિ, મંત્રી, પ્રેમ, કરૂણા, વાત્સલ્ય, નમ્રતા, ઋજુતા, સંતોષ, ક્ષમા એ જીવમાં રહેલ સાત્વિકી વૃત્તિ છે. રાજસી અને તામસી વૃત્તિથી આપણી ચેતના નિરંતર બગડે છે, અશુભ સંસ્કારથી ભાવિત થાય છે, અશુભકર્મના બંધવાળી બને છે એટલે એ ચેતના કુલક્ષણા કહેવાય છે. સાત્ત્વિકી વૃત્તિના સેવનથી સંસ્કારો સુધરે છે, કર્મબંધ શુભ થાય છે એટલે એ ચેતના સુલક્ષણા કહેવાય છે. આવી ચેતનામાં આત્મતત્ત્વ પ્રગટી શકે છે, માટે જ્યારે આવી ચેતના પોતાનું સ્વરૂપ સમજી તેને અભિમુખ થાય છે, તેમ તેમ શુદ્ધિ વધે છે અને તેની તીવ્રતા થતાં ગ્રંથિના ભેદ દ્વારા આત્મા પોતે પોતાને પોતાનામાં પોતાના વડે અનુભવે છે; તે વખતે જે ચેતના હોય છે, તે શુદ્ધલક્ષણા ચેતના કહેવાય છે.
ગુણોની તીવ્ર રૂચિથી કે શુદ્ધાત્માની પ્રાપ્તિની લગનથી આશ્રવ - અટકે છે અને વાસ્તવિક સંવર ક્રિયાની શરૂઆત થાય છે. અહિંયાથી અધ્યાત્મની શરૂઆત થાય છે. જંજાળ એ જમડાની જાલનું અવતરણ છે. એ જંજાળ રાખી એટલે જમડાનું તેડું આવવાનું જ એને કોઈ પાછું ઠેલી શકે નહિ! જંજાળ હોય એટલે રાજસી અને તામસીવૃત્તિઓ સહેજે રહે; એટલે અહિંયા યોગીરાજ જંજાળને છોડવા દ્વારા તેના માધ્યમે રાજસી અને તામસીવૃત્તિઓનો પરિહાર બતાવી રહ્યા છે.
જેમાં જાણવાની શક્તિ નથી અને જેમાં આનંદ વેદન નથી તે જડ છે.
