________________
શ્રી અનંતનાથજી,
508
વચન-નિરપેક્ષ વ્યવહાર જૂઠો કહ્યો, વચન સાપેક્ષ વ્યવહાર સાચો; વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર સંસાર ફળ, સાંભળી આદરી કાંઈ રાચો. ધાર૦૪ પાઠાંતરે ઉલ્લેખનીય પાઠફેર છે નહિ.
શબ્દાર્થ : નિરપેક્ષ અપેક્ષારહિત-સંદર્ભ વિનાનું-without reference to context. સાપેક્ષ=અપેક્ષા સહિત-સંદર્ભ સહિત-With reference to context. આદરી=સ્વીકારી-આરાધી, રાચો=રાજી થાઓઆનંદો.
અપેક્ષા રહિતના, એકાંતિક વચનનો, વ્યવહાર-વચનપ્રયોગ જૂઠો ગણાવ્યો છે. અપેક્ષા સહિતના અનેકાન્તિક વચનવ્યવહાર – વચનપ્રયોગ સાચો જણાવ્યો છે.
નિરપેક્ષ વચનપ્રયોગ એકાંતિક હોવાથી, તેવા વચનવ્યવહારમાં સંસાર વૃદ્ધિ અર્થાત્ ભવભ્રમણનું ફળ મળે છે. એવા વચનો સાંભળીને અને આદરી-આરાધીને શા માટે રાજી થાઓ છો? એ તો હાનિકારક છે. જ્યારે સાપેક્ષ વચનપ્રયોગ, અનેકાન્તિક હોવાથી, તે વચનવ્યવહારથી ભવનિસ્તાર થતો હોવાથી તે આદરણીય, આરાધનીય અને પ્રશંસનીય છે.
લક્ષ્યાર્થ-વિવેચનઃ વચન એ વચનયોગ - વાણી છે. વાણીનું ઉચ્ચારણ એ વચનપ્રયોગ છે. વચનપ્રયોગ, ભાષાવર્ગણાના પુદ્ગલોના માધ્યમથી છે. પુદ્ગલનું પરિણમન ક્રમિક છે. જ્યાં ક્રમિકતા હોય ત્યાં સીમિતતા એટલે કે મર્યાદા હોય જ. પુદ્ગલપ્રયોગમાં સમગ્રતા અને સમ સમુચ્ચયતા એટલે કે Totality-ટોટાલીટી-સમગ્રતા હોય નહિ. માટે જ ભાષાપ્રયોગમાં, કોઈ એક અપેક્ષાને લક્ષમાં રાખીને, સાપેક્ષ વચન વ્યવહાર કરવો પડતો હોય છે. વસ્તુને ન્યાય આપવો હોય તો, સાપેક્ષતા રાખવી
સંયોગી ફેરવવા આપણા હાથની વાત નથી. વિયારો ફેરવવા આપણા હાથની વાત છે.
