________________
એ સત્ય છે કે પહેલાંના જમાનામાં જેસલમેર પહોંચવું સહેલું ન હતું. ફક્ત ઊંટ પર તથા બેલગાડીઓ મારફત કેટકેટલી તકલીફ વેઠતે વેઠત યાત્રાળુ ખૂબ જ મુશ્કેલીથી જેસલમેરનાં પવિત્ર મંદિરનું દર્શન કરી શકતો હતે. જૈસલમેરની કઠિન યાત્રાએ અનેકાનેક કવિઓની સંવેદનાઓને જાગ્રત કરી હતી. આ પ્રદેશની યાત્રા ક્યારે તથા કેવી રીતે થઈ શકે છે, કયી કયી આપત્તિઓનો સામનો કરવા પડે છે, તેનું વર્ણન તે સમયના કવિઓએ જે માર્મિક ભાષામાં કરેલ છે છે, તે અહીં આપવામાં આવે છે:
घोडा कीजे काठ, का, पिंड कीज़े पाषाण । ___बखतर कीजे लाहेका, तब देखा जसाण ॥
જેસલમેર જવું હોય તે યાત્રીએ પિતાના ઘેડાને લાકડાનો બનાવવો, પોતાના શરીરને પથ્થરનું બનાવવું અને લેખંડનું બખ્તર મૂકવું–તે પછી જ જૈસલમેરના દર્શનની આશા સફળ થાય છે.
એમાં સંદેહ નથી કે પહેલાં જેસલમેરની યાત્રા માટે દરેક યાત્રાળુને ખૂબ જ હિંમતપૂર્વક તૈયારી કરવી પડતી હતી, ખૂબ જ ઉત્સાહ રાખવો પડતો હતો. પરંતુ આજના વૈજ્ઞાનિક યુગની શોધખોળાએ સંસારને–જગતને એકબીજાને એટલા નજદીક લાવી મૂકેલ છે કે હવે તે ચેડા કલાકમાં હવાઈ મુસાફરીથી કોઈ પણ યાત્રાળુ આરામથી–સહેલાઈથી જૈસલમેર પહોંચી શકે છે. છ માઈલના વિસ્તારમાં અત્યારે હવાઈમથક (એરેમ) તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. જે જેસલમેર અંગે ફક્ત શુષ્ક કલ્પનાઓ કરવામાં આવતી હતી, તે બધી હવે તે નિરાધાર સાબિત થઈ ચૂકી છે.
ખરી રીતે આ જિલે ફક્ત રેગિસ્તાની–રણપ્રદેશ ન હતો. પરંતુ સમયની વક્રગતિએ તથા કેટલાક લોકોએ એવો બતાવીને જગતની નજરમાં હલકે પાડ્યા હતા. આ કારણે કે તેના વાસ્તવિક કલામય રૂપના દર્શનથી વંચિત રહેતા હતા.
