________________
૮૨
પાછા ફરતી વખતે યાત્રાળુ જૈસલમેરનાં તીથૅř તથા ત્યાંનાં અન્ય કલાપૂર્ણ સુરમ્ય દર્શનીય સ્થાનેાની સ્મૃતિ સાથે જેસલમેરના કિલ્લા તથા નગરને લલચામણી દૃષ્ટિએ જુએ છે. આવા પુણ્ય—પવિત્ર સ્થાનને છેાડી જવાનું યાત્રાળુનું મન થતું નથી.
તેને એ જાણીને આશ્ચર્ય પશુ થાય છે કે આ રેતાળ પ્રદેશમાં આવું માઢું અદ્વિતીય સ્થાપત્ય તથા બાગબગીચા પ્રાચીન પેઢીઓના કઠાર પુરુષા તથા સર્વોચ્ચ સભ્યતાની ભેટ જ છે. આ સુખ અનુભવ કરતા યાત્રાળુ યાત્રાની વાસ્તવિક કઠિનાઈ ભૂલી જાય છે અને ત્યાં ફરીથી પાછા આવવાની આકાંક્ષા સાથે જાય છે. ખરેખર અમારા તા એ નક્કર અભિપ્રાય છે કે કલાપ્રેમી, ભાવનાશીલ વ્યક્તિ તથા ઈતિહાસવેત્તા જો સાચી રીતે પેાતાના ાનની વૃદ્ધિ કરવા ઇચ્છે, તા તેણે એકવાર જૈસલમેરનાં જૈન મદિરાના સ્થાપત્યકલા અને ત્યાંના અમૂલ્ય જ્ઞાનભંડારાને જરૂર જોવા જોઈએ. જૈસલમેરના પ્રાંચીન ગૌરવમય ઈતિહાસ તથા પ્રાચીન કલાસંસ્કૃતિ આજે પણ પ્રેરણાના ઝરા છે. અહીંની ઉત્કૃષ્ટ પ્રસ્તર કલા તથા સાહિત્ય ભંડાર ભારતરાષ્ટ્રના ખૂબ’ મેાટા ખજાને છે, જેની છાયામાં ખેસીને જિજ્ઞાસુ શેાધ કરતાં કરતાં મહાન કાર્ય કરી શકે છે.
આ પ્રમાણે પાકરણ, જેસલમેર, અમરસાગર, લૌવાજી તથા બ્રહ્મસર (પ`ચતીથી) વગેરે જગ્યાઓની યાત્રા સંપૂર્ણ કરી યાત્રાળુ પેાતાના જીવનને ધન્ય માની લે છે.
અમે અહીં જૈસલમેરનાં પ્રસિદ્ધ—પ્રસિદ્ધ સ્થાનાનું વન એક ઇતિહાસવેત્તાની દૃષ્ટિએ કર્યું છે. પ્રત્યેક સ્થાન તથા મંદિરના નિર્માણ માટે યથાસભવ પ્રમાણુ આપવામાં આવેલ છે તથા તેની પાછળની લાકકથાઓનું વર્ણન પણ કરેલ છે, જેથી વાચક તેની પ્રામાણિકતા વિષે શ્રદ્ધાળુ બને અને પોતાની જ્ઞાનપપાસાને શાંત કરી લે. અમને વિશ્વાસ છે કે અમારા પ્રયત્નથી વાચકને લાભ થશે,
