________________
નિન્દા - અર્થ ગમ્યમાન હોય તો જ દ્વિતીયાન્ત ઉર્વી નામને પ્રત્યયાત્ત નામની સાથે તપુરુષ સમાસ થાય છે તેથી ઉદ્ધમાતા પિતા ડ ધ્યાપતિ અહીં નિન્દા -અર્થગમ્યમાન ન હોવાથી દ્વિતીયાન્ત ઉદ્યા નામને પ્રત્યયાન્ત માઢનામની સાથે આ સૂત્રથી તપુરુષ સમાસ થતો નથી. અર્થ - ખાટલામાં બેસીને પિતા ભણાવે છે. અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે પલંગ અથવા આચાર્યના આસનને ખટ્યા કહેવાય છે. અધ્યયન કરીને ગુવદિકની અનુજ્ઞાપૂર્વક વર્દી માં બેસવું જોઈએ. અન્યથા ખટ્વારોહણને ઉત્પથપ્રસ્થાન કહેવાય છે. ઉપલક્ષણથી ઉત્પથપ્રસ્થાનમાત્રને દ્વારોહણ કહેવાય છે. જે નિન્દા - પનો વિષય બને છે. તેવા
| દ્વિતીયા વિભક્તયન્ત કાલવાચક નામને પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે તપુરુષ સમાસ થાય છે. રાત્રિમાં અને રિતિકૃતા: આ વિગ્રહમાં કાલવાચક દ્વિતીયાન્ત રાત્રિ અને મદન નામને પ્રત્યયાત ગાઢ અને વિકૃત નામની સાથે આ સૂત્રથી તસ્કુરુષ સમાસ વગેરે કાર્ય થવાથી રાહતાઅને મહતિકૃત: ( સુરિ ૨-૧-૭૫ થી સહન ના 7 ને આદેશ) આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશ - રાત્રે ચઢ્યા. દિવસે ચાલ્યા. આ સૂત્ર વ્યાપ્તિરૂપ અર્થ ગમ્યમાન ન હોય તો જ સમાસનું વિધાન કરે છે. વ્યાપ્તિરૂપ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો સુનં. રૂ-૧-૬૭ થી સમાસ વિહિત છે. ઈત્યાદિ અહીં વિચારવું જોઇએ. ll દ્વા
થાત ૩૧/શll
ગુણ ક્રિયા અને દ્રવ્યની સાથેના દ્રવ્યના અત્યન્ત સંયોગને (સંબંધને) વ્યાપ્તિ કહેવાય છે. એ વ્યાપ્તિ રૂપ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો જાત અને
४८
