Page Text
________________
૩૪ -
ઉલ્લાઘરાઘવઃ એક અધ્યયન મુશ્કેલીઓ, દુખ, પાપ વગેરે વ્યસનને લીધે ફલપ્રાપ્તિથી વિમુખ જતું કથાનક તેમાં ગૂંથાતું હોય છે. આથી તેમાં ફલપ્રાપ્તિ અશક્યવત જણાતી હોય છે. આથી ફલે—ખ ગતિ કરનાર બીજને માટે રૂકાવટ કરનારી “ગર્ભ સંધિ તે જ રીતે આ નાટકમાં નાયકના ફલાગમમાં બાધારૂપ મંથરાના પ્રવેશથી “ગર્ભ સંધિની શરૂઆત થાય છે કે રાજા પુત્ર ભરતને બદલે રામને રાજગાદી સોંપવાના રાજાના સંકલ્પ માત્રથી જ તેમને નિશ્ચય નક્કી થતું હોવાથી સુમંત્રના મુખે પ્રાત્યાશા” ને તર્ક ઊભો કરવાની તક સાંપડે ખરી, એ, ૩ માં કૈકેયી–મંથરાની સલાહથી રાજા પાસેથી વરદાનની પ્રાપ્તિ કરે છે ત્યારે મંથરા રામને રાજાને આજ્ઞાપત્ર આપે છે અને વનવાસને અવધિ જણાવે છે ત્યારે રામને માટે રાજ્યપ્રાપ્તિની અશક્યતા (નાયકાયુદયમાં બાધારૂપ) ઊભી થવાથી કથાનક ફલથી વિમુખ જતું બતાવ્યું છે. તેથી ગર્ભસંધિની શરૂઆત સ્પષ્ટ જણાય છે. અં. ૪માં પણ ભરત રામને રાજ્ય સંભાળવાને આગ્રહ કરે છે તેમ છતાં રામ અયોધ્યા પાછા આવતા નથી અને રાજ્યને સ્વીકાર કરતા નથી તેથી તેમાં ગર્ભ સંધિ અર્થાત ફલથી વિમુખતાની ગતિ ચાલુ રહી ગણાય. અં. ૫ માં સીતાનું અપહરણ થવાથી ફલની વિમુખતામાં વધારો થતો જણાય છે. સીતાને છોડાવવા જટાયુને પ્રયત્ન, સીતાને શોધવાને રામને પ્રયત્ન તેમાં “પ્રાત્યુપાય' કે “પ્રાત્યાશા' જણાય છે. ગર્ભસંધિ' તે ચાલુ જ છે, અને જટાયુની અંતિમ ઉક્તિથી ફલસિદ્ધિ માટેના પ્રયત્ન શરૂ થયું ગણાય. આમ રાવણ-જટાયુની ઝપાઝપી સુધી ગર્ભ સંધિ ગણું શકાય.
અં. ૬ માં સુગ્રીવમત્રી, રાવણ પ્રત્યેનું વેર લેવાની પ્રતિજ્ઞા, હનુમાનના પ્રયત્ન, વિભીષણને લંકાધિપતિ તરીકે રાજ્યાભિષેક, અંગદ દ્વારા રાવણનેમેકલાતે સંદેશ તથા શુક્ર દ્વારા રાવણને મોકલાતે સંદેશ, કુંભકર્ણવિભીષણનું યુદ્ધ, કુંભકર્ણ, ઇન્દ્રજિત વગેરેને પરાજય વગેરે આમ બંને પક્ષે યુદ્ધની તૈયારી બતાવી છે તેમાં “પ્રાયુપાય” કે “પ્રાસ્યાશા'નું નિરૂપણ આ સંધિમાં થયું છે. કુંભકર્ણ સુગ્રીવને બેભાન કરીને લંકામાં ઉપાડી ગયો તેથી “રાક્ષસપક્ષને વિજય નકકી છે” એમ માનનારે રાક્ષસપક્ષ નથી. વિભીષણ રામપક્ષમાં આવ્યા હેવાથી, કુંભકર્ણ—ઇન્દ્રજિતને વધ થવાથી વિજય નક્કી છે એમ માનનારો રામપક્ષ એક સાથે નિરૂપ્યા હોવાથી વિમર્શ સંધિનું સુંદર નાટયાત્મક વાતાવરણ સર્જાવા પામ્યું છે. અહીં કથાનકનો વિમર્શ સંધિ પ્રાત્યાશાથી નિયતાપ્તિ તરફ સ્પષ્ટ રીતે ગતિ કરે છે.
અં, ૭ માં લક્ષમણ મૂછિત થવાથી નાયક રામને ઘેર નિરાશામાં પડેલા બતાવ્યા છે. તેથી વિમર્શની સાથે ઉગ મૂક્યો છે અને તે પછી રામે સીતાને
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |