________________
જ્ઞાનસાર અહીં ઈન્દ્રિયને વર્ણાદિનું જ્ઞાન થાય છે, તેથી વર્ણાદિજ્ઞાન ઇન્દ્રિયેના વિષયરૂપ નથી; પરન્તુ જ્ઞાનથી જાણેલા મનેઝ અને અમનેશ એવા વર્ણાદિ વિષ
માં ઈષ્ટિપણું અને અનિષ્ટપણું થવાથી ઈષ્ટ વિષજેમાં અભિમુખપણું અને અનિષ્ટ વિષયમાં વિમુખતારૂપ મેહને પરિણામ થાય છે તે વિષય છે. તેથી રાગદ્વેષ રૂપે પ્રવૃત્તિ કરાવતું જ્ઞાન એ ઈન્દ્રિએના વિષયરૂપ છે. ચારિત્રહના ઉદયથી નહિ. રમણ કરવા ગ્ય પરભાવમાં રમણ કરવું તે અસંયમ છે. ત્યાં વર્ણાદિ તે માત્ર જાણવા ગ્ય છે એમ નથી, પણ રમ્ય હેવાથી તેમાં રમણ કરવું એટલે વિષયને ગ્રહણ કરનાર ઈન્દ્રિયદ્વાર પ્રવૃત્ત થએલ જ્ઞાનનું ઈષ્ટપણે અને અનિષ્ટપણે પરિણમન કરવું, તેને જય કરે એટલે ઈષ્ટ અને અનિષ્ટપણે પરિક્ષમતા જ્ઞાનને શેકવું તે ઈન્દ્રિયને જ્ય. તાત્પર્ય એ છે કે જે દ્વારા વર્ણાદિનું જ્ઞાન થાય, પણ ઈષ્ટપણું કે અનિષ્ટપણું ન થાય તે ઈન્દ્રિયજય છે. તે અનાદિકાળની અશુદ્ધ અસંયમની પ્રવૃત્તિને નિવારણ કરવારૂપ છે. જ્ઞાન એ આત્માનું પિતાનું લક્ષણ હોવાથી સ્વ૫ર વસ્તુના બંધ થવારૂપ છે, પરંતુ તેમાં ઈષ્ટ પણ અને અનિષ્ટપણુરૂપ વિભાવ જ પર વસ્તુના સંગથી થએલ અનાદિ પરંપરાજન્ય અશુદ્ધ પરિણામ છે તે સર્વથા ત્યાગ કરવા ગ્ય છે. માટે ઈન્દ્રિયેને.
