Nyaya Sangraha

SR No.: 005716
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan
Publication Year: 2001
Total Pages: 688
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 655

અનિત્યતા ઉદાહરણ
અતિનÅ: અહિ અતિ શબ્દના અદાપણાથી થયેલાં મિત્ ના પેસ્ આદેશે જ સ્વ નિમિત્ત અન્નત્વ નો (નરસ્ કરવા વડે) નાશ કર્યો.
ટ્વેષ વગેરેમાં ઉત્તર ન્યાય આનો અપવાદ હોવાથી આ ન્યાય અનિત્ય છે.
નથી.
શિશ્રિયઃ, જીતુવુઃ । વગેરેમાં મુખ્ય ધાતુની ચાવી વઃ (૨-૧-૫૭) સૂત્ર
જેમ ક્વિબંત ગૌણ ધાતુમાં પણ નિો, તુવૌ । એમ થાતોવિળ ૦ (૨-૧-૧૦) થી ય, વ્.
ઉત્તરન્યાયમાં બતાવાશે.
ક્યારેક અકૃત્રિમનું જ ગ્રહણ દેખાય છે. fશોડથK: (૨-૩-૪) માં અકૃત્રિમ એવા ‘પદ’નું ગ્રહણ. તેથી આ અને પૂર્વ ન્યાય અનિત્ય છે.
નિહાનિમ્ય: (૫-૧-૫૦) થી અવ્ સિદ્ધ છતાં અૌંડર્ (૫-૧-૯૧) વગેરે છ સૂત્રારંભ વિસ્તાર માટે જ છે.
અનિત્યતા જ્ઞાપક
મિસ પેસ્ (૧-૪-૨) માં પન્ ને બદલે પેર્ કરવું.
પ્રસજ્ય નક્ થી ઉક્ત હોય ત્યારે સદેશ ગ્રહણ ન થાય પણ નિષેધ જ થાય. અનતો સુવ્ (૧-૪-૫૯) માં અ નો નિષેધ માત્ર.
60×
વિશેષ
લોકમાં પણ પોતાના ઉત્કર્ષાદિમાં નિમિત્ત (સહાય) ભૂતનો નાશ કરનાર કૃતઘ્ની - નિંદનીય ગણાય છે. આ ન્યાય પણ તેનો - સ્વ જનકનાં વ્યાઘાતનો નિષેધ કરવામાં તત્પર હોયને સાધુપદ (સાધુતા, વ્યા. પક્ષે શિષ્ટરૂપ) નું સાધક છે.
આ ન્યાય બહિરંગ કાર્યની દુર્બળતા જણાવે છે. આ ન્યાય સ્થાનીવાવવિધૌ (૭-૪-૧૦૯) અને સ્વરસ્ય૦ (૭-૪-૧૧૦) ૫. ભા. નો સજાતીય છે.
પૂર્વ ન્યાયનો અપવાદ તથા ‘ન ચિડી (૭-૪-૧૧૧) પરિભાષાનો સજાતીય છે.
આ ન્યાય મુખ્યની બલિષ્ઠતા - અધિક બળવત્તા જણાવે છે.
(૧) આ ન્યાયનો ગૌમુ૰ માં જ અંતર્ભાવ થઈ જાય છે.
(૨) આ ન્યાયનો ગૌળમુલ્ય૦ માં જ અંતર્ભાવ થઈ જાય છે.
હાયંત્તપ્રત્યયઃ ।શેષ છે. કૃત્રિમ એટલે પારિભાષિક. અને અકૃત્રિમ એટલે સ્વાભાવિક | લોક પ્રસિદ્ધ.
ગતિ – જ્ઞાન = ગ્રહણ. આ ન્યાય પૂર્વનો અપવાદ જાણવો.
અન્ય સૂત્રથી કાર્યસિદ્ધ છતાં પુનઃ સૂત્ર રચના નિરર્થક છે, એવી શંકાને આ ન્યાય દૂર કરે છે.
òિવન્તા થાતુio (૨/૪૮) ન્યાયથી પ્િ પ્રત્યયાંત શબ્દ પણ ધાતુ ગણાય ત્યારે તેનાથી ધાતુનું નામ લઈને કહેલ કાર્યનો આ ન્યાયથી નિષેધ કરાય છે.
પ્રસજ્ય ન એ નિષેધમાં તત્પર છે. એને
(સદેશગ્રાહી હોવાથી) પ્રતિકૂળ આ ન્યાય છે.