Nyaya Sangraha

SR No.: 005716
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan
Publication Year: 2001
Total Pages: 688
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 413

૨/૨૫. ન્યા. મં.....
કરવાને સમર્થ બનશે નહિ. અને તેથી નૌ વગેરે આગમ થયે અને મા આદેશ થયે, વાનીવ—તે, નારિનતિ । વગેરે અનિષ્ટ રૂપો થઈ જશે, એવી શંકાથી જ અન્યાà: એમ જૈ વગેરે આગમવાળા ધાતુઓનું વર્જન કરેલું છે. આમ આ ન્યાય વિના અન્યાયેઃ એવું વર્ઝન વ્યર્થ બની જતું હોયને તે આ ન્યાયનું જ્ઞાપન કરે છે.
આ ન્યાયનું અનિત્યત્વ પ્રતિભાસિત થતું (જણાતું) નથી. (૨/૨૪)
८२. कृतेऽन्यस्मिन् धातुप्रत्ययकार्ये पश्चाद्वृद्धिस्तद्वाध्योऽट् च ॥ २ / २५ ॥
ન્યાચાર્થ મંજૂષા
ન્યાયાર્થ :- પહેલાં ધાતુ અને પ્રત્યયસંબંધી અન્ય તમામ કાર્યો કરવા, પછી જ વૃદ્ધિ અને વૃદ્ધિથી બાધ્ય એવો ર્ - આગમ કરવો.
અહિ વૃદ્ધિઃ એમ સામાન્યથી કહેલું હોવા છતાંય, અર્ આગમનો બાધ કરનારી સ્વરાવેસ્તાસુ (૪-૪-૩૧) સૂત્રથી વિહિત જ વૃદ્ધિનું ગ્રહણ કરવું. અન્યથા = એટલે કે આ સિવાયની વૃદ્ધિનું ગ્રહણું કરવામાં તયા (વૃચા) વાધ્ય તિ, તદ્નાધ્ય: । એવું અદ્ આગમનું વિશેષણ સંગત નહિ થાય. (કારણકે અત્ નો બાધ કરનારી આ સિવાય બીજી કોઇ વૃદ્ધિ જ . નથી. આથી તાધ્યોડર્ વચનની સાર્થકતા માટે અત્ આગમનો બાધ કરનારી સ્વર વેસ્તાપુ (૪-૪-૩૧) સૂત્રથી વિહિત વૃદ્ધિ છે, તે જ લેવી.)
પ્રયોજન :- વલવન્નિત્યમનિત્યાત્ (૧/૪૧), અન્તર વદિ૬ાત્ (૨/૪૨) વગેરે ન્યાયોનો અપવાદ આ ન્યાય છે. આથી તે ન્યાયોના આવતા અતિપ્રસંગનું વારણ કરવા માટે આ ન્યાય છે.
(આ પ્રમાંણે આ ન્યાયના બે અંશ થાય. (૧) વૃદ્ધિવિધિ અને (૨) ર્ આગવિવિધ.
તેમાં -)
ઉદાહરણ :- (૧) વૃદ્ધિ - સંબંધી - ૠ નૌ, ૠ ગ.૨. ધાતુનું હ્યસ્તની અન્ પ્રત્યય પર છતાં યઃ । રૂપ થાય છે. (આમાં ૠ ધાતુથી બન્ પ્રત્યય પ૨ છતાં પહેલાં હવ: શિતિ (૪-૧-૧૨) સૂત્રથી દ્વિત્વ થયે ઋ ૠ + અન્, પછી પટ્ટમાાઽમિ: (૪-૧-૫૮) થી પૂર્વના નો રૂં થયે, ૠ + અન્, યુવતનક્ષપશ્ચત: (૪-૨-૯૩) થી મન્ પ્રત્યયનો પુસ્ આદેશ થયે, મ + પુસ્, પછી પુસ્તૌ -(૪-૩-૩) સૂત્રથી ગુણ થયે તથા પૂર્વસ્વાલ્વે સ્વરે યોયુિત્ (૪-૧-૩૭) થી રૂ નો ડ્યૂ થયે, ઞર્ + પુસ્ (સ્)સ્થિતિમાં સ્વવેસ્તાપુ (૪-૪-૩૧) સૂત્રથી વૃદ્ધિની
*
* પૂર્વે મુદ્રિત પુસ્તકમાં સ્વોપજ્ઞન્યાસમાં યહ : । રૂપની સાધનિકા બતાવી છે. તેમાં રૂર્ + પુર્ એવી સ્થિતિમાં દ્વિત્યાદિ થયા બાદ પૂર્વના રૂ કાર અંશનો થાતોવિળોવળચેયુ (૨-૧-૫૦) સૂત્રથી ય્ આદેશ કહેલો છે, તે યોગ્ય નથી. કારણકે પૂર્વોક્ત સ્થળે હૈં ની પરમાં સ્વરાદિ પ્રત્યય જ નથી. માટે અહીં પૂર્વસ્વાલ્વે સ્વરે થોરિયુક્ (૪-૧-૩૭) સૂત્રથી જ દ્વિત્વ થયે પૂર્વના રૂ નો અસ્વ સ્વર પર છતાં વ્ થયેલો જાણવો.
૩૬૫